شراب چیست و چرا حرام است

شراب نوشیدنی مست کننده ای است که در اسلام به طور قطعی حرام اعلام شده است، زیرا با تضعیف عقل و هوشیاری، به سلامت جسم و روان آسیب می رساند و موجب مفاسد اجتماعی گسترده ای می شود. این تحریم بر پایه آیات قرآن کریم، احادیث نبوی و ائمه اطهار، دلایل عقلی و همچنین یافته های علمی پزشکی استوار است که همگی بر زیان بار بودن آن صحه می گذارند.

نوشیدنی های الکلی، به ویژه شراب، دارای تاریخچه ای طولانی در جوامع بشری هستند و در بسیاری از فرهنگ ها، نقش های مختلفی ایفا کرده اند. از آیین های مذهبی باستانی گرفته تا محافل اجتماعی و حتی در برخی موارد، ادعاهای درمانی، شراب همواره حضوری پررنگ داشته است. با این حال، اسلام رویکردی کاملاً متفاوت در قبال این نوشیدنی اتخاذ کرده و آن را به صورت مطلق حرام اعلام نموده است. این حکم الهی، نه تنها یک دستور صرف دینی، بلکه ریشه در حکمتی عمیق دارد که سعادت فردی و اجتماعی انسان را هدف قرار داده است. درک جامع چرایی این حرمت مستلزم بررسی ابعاد مختلف آن، از تعریف دقیق شراب گرفته تا دلایل شرعی، عقلی و علمی است که در ادامه به تفصیل به آن ها خواهیم پرداخت.

شراب چیست؟ | از انگور تا اتانول، تعریفی دقیق از خمر

پیش از ورود به دلایل حرمت شراب، ضروری است تعریفی دقیق از ماهیت این نوشیدنی ارائه شود. در مباحث فقهی و علمی، واژه «خمر» که در متون دینی برای اشاره به شراب به کار رفته، معنایی گسترده تر از صرفاً شراب انگور دارد و شامل هر ماده ای می شود که دارای خاصیت مست کنندگی باشد و عقل را زایل کند. این تعریف، پایه و اساس حکم شرعی حرمت آن است و شامل انواع مختلف نوشیدنی های الکلی می شود.

تعریف لغوی و اصطلاحی شراب (خمر)

در لغت نامه دهخدا، شراب به هر نوشیدنی که از میوه هایی نظیر انگور، خرما، کشمش، مویز و جو به دست می آید و مست کننده است، اطلاق می شود. کلمه «خمر» نیز در زبان عربی ریشه در معنای «پوشاندن» دارد. از آنجا که الکل بر روی مغز و عقل انسان تأثیر می گذارد و قوه تمییز و ادراک او را می پوشاند، به آن «خمر» گفته می شود. در اصطلاح فقهی، خمر به هر مایع مست کننده ای گفته می شود که به صورت طبیعی از تخمیر میوه ها و مواد قندی حاصل شود و عقل انسان را زائل کند. این تعریف شامل محصولاتی مانند شراب انگور، آبجو و هر نوشیدنی دیگری است که از طریق فرآیند تخمیر الکلی تولید شده و مست کننده باشد. بنابراین، ملاک اصلی در حرمت شرعی، خاصیت مست کنندگی است، نه نوع ماده اولیه یا میزان مصرف آن.

فرآیند شیمیایی تولید الکل

تولید الکل اتیلیک (اتانول)، که جزء اصلی مشروبات الکلی است، یک فرآیند بیوشیمیایی به نام تخمیر الکلی است. این فرآیند عمدتاً توسط میکروارگانیسم هایی نظیر مخمرها، در غیاب اکسیژن (شرایط بی هوازی) انجام می شود. در این واکنش، مخمرها قندهای ساده موجود در مواد اولیه مانند گلوکز و فروکتوز (که به وفور در میوه های شیرین نظیر انگور یافت می شوند) را به اتانول و دی اکسید کربن تبدیل می کنند. معادله کلی این واکنش به شرح زیر است:

C6H12O6 (گلوکز) → 2 C2H5OH (اتانول) + 2 CO2 (دی اکسید کربن)

میزان الکل تولید شده به نوع مخمر، غلظت قند اولیه، دما و مدت زمان تخمیر بستگی دارد. پس از اتمام تخمیر، مایع حاصل تصفیه شده و در برخی موارد برای افزایش غلظت الکل، تقطیر می شود (مانند تولید عرق یا ویسکی). این فرآیند شیمیایی، پایه و اساس تمامی نوشیدنی های الکلی، از شراب انگور گرفته تا آبجو و مشروبات تقطیری است و ماهیت مست کنندگی آن ها را تعیین می کند.

انواع رایج شراب و مشروبات الکلی

تنوع در مواد اولیه و روش های تولید، منجر به ظهور انواع گوناگونی از شراب و مشروبات الکلی شده است که همگی تحت شمول حکم حرمت قرار می گیرند. در ادامه به برخی از رایج ترین این نوشیدنی ها اشاره می شود:

• شراب انگور: این رایج ترین نوع شراب است که از تخمیر آب انگور به دست می آید و بسته به نوع انگور، مدت زمان تخمیر و روش های فرآوری، به انواع قرمز، سفید و رزه (صورتی) تقسیم می شود. میزان الکل در شراب انگور معمولاً بین ۹ تا ۱۶ درصد است.
• شراب میوه های دیگر: علاوه بر انگور، از سایر میوه های حاوی قند نیز می توان شراب تولید کرد. این شامل شراب سیب (سایدر)، شراب انار، شراب گیلاس، شراب آلو، و شراب گلابی (پری) می شود. فرآیند تولید مشابه شراب انگور است و محصول نهایی دارای خاصیت مست کنندگی است.
• آبجو (فقاع): آبجو نوشیدنی الکلی است که از تخمیر جو مالت شده به دست می آید. میزان الکل در آبجو معمولاً کمتر از شراب (بین ۴ تا ۸ درصد) است، اما به دلیل خاصیت مست کنندگی، در اسلام حرام محسوب می شود. فقاع نیز در فقه اسلامی به مایعی اطلاق می شود که از جو گرفته شده و مست کننده یا نشئه آور باشد.
• مشروبات تقطیری (عرق، ودکا، ویسکی، رام، جین): این نوشیدنی ها با فرآیند تقطیر پس از تخمیر تولید می شوند تا غلظت الکل آن ها به شدت افزایش یابد (معمولاً بین ۳۵ تا ۵۰ درصد یا حتی بیشتر). مواد اولیه آن ها می تواند غلات (ویسکی، ودکا)، ملاس نیشکر (رام) یا میوه ها (عرق) باشد.

تمایز میان شراب و نوشیدنی های مشابه حلال

شناخت تفاوت میان شراب و نوشیدنی های حلال که ممکن است در ظاهر یا فرآیند تولید شباهت هایی داشته باشند، از اهمیت بالایی برخوردار است. دو نمونه بارز در این زمینه، سرکه و ماءالشعیر بدون الکل هستند:

• فرق سرکه با شراب: شراب و سرکه هر دو از انگور (یا سایر میوه ها) تهیه می شوند، اما فرآیند تخمیر آن ها متفاوت است. در تولید شراب، قند به الکل تبدیل می شود. اما در تولید سرکه، الکل اولیه (که ممکن است به صورت طبیعی در فرآیند اولیه ایجاد شود) در یک مرحله بعدی توسط باکتری های خاص (باکتری های استیک) به اسید استیک (سرکه) تبدیل می شود. بنابراین، سرکه محصول نهایی کاملاً عاری از الکل و فاقد خاصیت مست کنندگی است و از نظر شرعی حلال محسوب می شود. این تفاوت در ماهیت نهایی و خاصیت آن هاست که حکم شرعی را تعیین می کند.
• ماءالشعیر بدون الکل: ماءالشعیر سنتی یا فقاع، که از تخمیر جو به دست می آید و مست کننده است، حرام است. اما ماءالشعیری که امروزه به عنوان نوشیدنی بدون الکل تولید و عرضه می شود، در صورتی که در فرآیند تولید آن هرگز الکلی ایجاد نشده باشد یا الکل تولید شده به صورت کامل و شرعی از آن جدا شده باشد و فاقد هرگونه خاصیت مست کنندگی باشد، حلال است. ملاک اصلی، عدم وجود الکل مست کننده در محصول نهایی است.

دلایل جامع حرمت شراب در اسلام

تحریم شراب در اسلام، یک حکم فراگیر و قاطع است که بر مبانی مستحکم قرآنی، روایی، عقلی و علمی بنا شده است. این رویکرد جامع، نشان دهنده نگاه عمیق اسلام به تمامی ابعاد وجودی انسان و سعادت او در دنیا و آخرت است.

حرمت شراب از منظر قرآن کریم (کلام الهی)

قرآن کریم به عنوان کلام الهی، مهم ترین منبع احکام اسلامی است و در مورد شراب، آیات متعددی با صراحت و وضوح کامل بر حرمت آن تأکید کرده اند. روند تحریم شراب در اسلام، یکباره نبوده، بلکه طی مراحلی و به تدریج صورت گرفته است تا جامعه اسلامی آمادگی پذیرش کامل این حکم را پیدا کند.

تکامل تدریجی حکم تحریم شراب

در مراحل اولیه نزول قرآن، تنها به گناه بزرگ بودن شراب و برتری ضرر آن بر منافع اشاره شد. سپس حکم آن به کراهت و نهی از نماز در حالت مستی رسید و در نهایت با نزول آیات سوره مائده، حکم حرمت قطعی و همیشگی آن صادر گردید. این تدریج در قانون گذاری، نشان دهنده حکمت الهی در هدایت جوامع و مراعات ظرفیت های انسانی است.

آیات صریح در تحریم شراب

برجسته ترین آیات در زمینه حرمت شراب، آیات ۹۰ و ۹۱ سوره مائده هستند که به وضوح بر پلیدی، شیطانی بودن و مضرات اجتماعی و معنوی آن تأکید می کنند:

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا إِنَّمَا الخَمرُ وَ المَیسِرُ وَ الأَنصابُ وَ الأَزلامُ رِجسٌ مِن عَمَلِ الشَّیطانِ فَاجتَنِبوهُ لَعَلَّکُم تُفلِحونَ * إِنَّما یُریدُ الشَّیطانُ أَن یوقِعَ بَینَکُمُ العَداوَةَ وَ البَغضاءَ فِی الخَمرِ وَ المَیسِرِ وَ یَصُدَّکُم عَن ذِکرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَل أَنتُم مُنتَهُونَ» (مائده: ۹۰-۹۱)

«ای کسانی که ایمان آورده اید، همانا شراب و قمار و بت ها و تیرهای قرعه (که هر یک به نوعی از عمل شیطان هستند) پلید و از کارهای شیطانند؛ پس از آن ها دوری کنید، باشد که رستگار شوید. * همانا شیطان می خواهد به وسیله شراب و قمار، میان شما دشمنی و کینه بیفکند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد؛ آیا پس دست برنمی دارید؟»

در این آیات، شراب به همراه قمار، بت پرستی و ازلام (نوعی بخت آزمایی جاهلی) به عنوان «رجس» (پلیدی) و «عمل شیطان» معرفی شده است. این تعابیر نشان دهنده نجاست باطنی و معنوی شراب و نقش آن در گمراهی انسان است. علاوه بر این، قرآن به دو پیامد اصلی مصرف شراب اشاره می کند: اول، ایجاد دشمنی و کینه میان افراد، و دوم، بازداشتن انسان از یاد خدا و نماز. این دو عامل، به شدت انسجام اجتماعی و ارتباط معنوی فرد با خالق را تضعیف می کنند. دستور «فاجتنبوه» (از آن دوری کنید) نیز به صراحت و با قاطعیت، بر حرمت مطلق شراب دلالت دارد.

آیات اشاره ای به حرمت شراب

پیش از نزول آیات سوره مائده، آیه ای در سوره بقره به صورت اشاره ای به ضررهای شراب و قمار پرداخته بود:

«یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُمَا أَکْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا» (بقره: ۲۱۹)

«درباره شراب و قمار از تو می پرسند، بگو: در آن دو گناهی بزرگ و منافعی برای مردم است، ولی گناهشان از سودشان بزرگتر است.»

این آیه اگرچه به صورت مستقیم حکم حرمت را صادر نکرده، اما با تأکید بر «اثم کبیر» (گناه بزرگ) و برتری ضرر بر منفعت، زمینه را برای تحریم نهایی فراهم آورد. منافعی که در این آیه به آن اشاره شده، می تواند شامل منافع اقتصادی (تجارت شراب) یا لذت های زودگذر باشد که اسلام آن ها را در برابر ضررهای جبران ناپذیر معنوی، اخلاقی و جسمی ناچیز می شمارد.

حرمت شراب از منظر سنت نبوی (ص) و ائمه اطهار (ع) (احادیث و روایات)

سنت نبوی و کلام ائمه معصومین (علیهم السلام) به عنوان تبیین کننده و مفسر قرآن، نقش بسزایی در تثبیت و تشریح حرمت شراب دارند. روایات متعددی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت ایشان (علیهم السلام) به مضرات شراب و شدت حرمت آن اشاره کرده اند.

احادیث پیامبر اکرم (ص)

یکی از معروف ترین احادیث در این زمینه، حدیثی است که در آن پیامبر (صلی الله علیه و آله) ده گروه مرتبط با شراب را لعنت کرده اند. این حدیث نشان دهنده گستره حرمت و تأکید بر قطع ریشه های تولید و ترویج این ماده مضر است:

1. کسی که درخت انگور را به نیت شراب غرس می کند.
2. آنکه بدین قصد از درخت تاک پاسداری می نماید.
3. خریدار مشروبات.
4. فروشنده آن.
5. کسی که می نوشد.
6. کاسبی که از شراب فروشی پولی به دست می آورد.
7. فشار دهنده انگور به انگیزه ساختن شراب.
8. افرادی که مشروبات را حمل و نقل می کنند.
9. تحویل گیرنده آن.
10. ساقی یا کسی که شراب برای دیگری می برد.

این روایت نشان می دهد که نه تنها مصرف کننده، بلکه تمامی افرادی که به نحوی در چرخه تولید، توزیع و مصرف شراب نقش دارند، مورد نکوهش و لعن قرار گرفته اند. همچنین، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) شراب را «کلید همه گناهان» نامیده اند که بیانگر نقش محوری آن در بروز سایر مفاسد و معاصی است؛ زیرا با زوال عقل، راه برای ارتکاب هر گناهی باز می شود.

کلام ائمه معصومین (ع)

ائمه اطهار (علیهم السلام) نیز در روایات متعدد، بر حرمت شراب و حکمت های آن تأکید کرده اند:

• امام رضا (علیه السلام): «خداوند شراب را بدان جهت حرام کرد که مایه فساد و بازداشتن عقل از درک حقایق و از بین بردن شرم و حیا است.» این کلام، علاوه بر جنبه عقلی، به ابعاد اجتماعی و اخلاقی حرمت شراب نیز اشاره دارد.
• امام علی (علیه السلام): «خداوند شراب و می گساری را برای سلامت عقل حرام کرده است.» این حدیث به صراحت به نقش عقل به عنوان سرمایه اصلی انسان و محافظت از آن اشاره می کند.
• امام صادق (علیه السلام): در پاسخ به سؤالی درباره اثر دارویی شراب فرمودند: «به درستی خدای عزوجل در چیزی که آن را حرام کرده، دواء و شفایی قرار نداده است.» این روایت به صراحت هرگونه ادعای درمانی برای شراب را رد می کند و بر این نکته تأکید دارد که آنچه خداوند حرام کرده، ذاتاً دارای خیر و شفا نیست.

تأکید بر حرمت اندک و بسیار: در فقه اسلامی، حتی مصرف اندک شراب نیز که منجر به مستی نشود، حرام است. ملاک حرمت، خاصیت مست کنندگی ماهیت مایع است، نه میزان مصرف یا حد مستی. این قاعده نشان دهنده پیشگیری اسلام از هرگونه سهل انگاری در برابر این محرمه است.

حرمت شراب از منظر عقل و فطرت انسانی (حکمت الهی)

یکی از مهمترین ارکان احکام اسلامی، سازگاری آن ها با عقل سلیم و فطرت پاک انسانی است. تحریم شراب نیز از این قاعده مستثنی نیست و دلایل عقلی متعددی پشتوانه این حکم الهی قرار گرفته اند.

نقش عقل در زندگی انسان

عقل، برجسته ترین موهبت الهی به انسان است که او را از سایر موجودات متمایز می کند. عقل ابزار تمییز حق از باطل، تشخیص خیر از شر، و پایه و اساس تصمیم گیری های منطقی و مسئولانه است. تمامی پیشرفت های علمی، اخلاقی و اجتماعی بشر مرهون قدرت تفکر و تعقل است. اسلام نیز همواره بر تعقل و تفکر تأکید داشته و از انسان خواسته است تا از این قوه الهی برای رسیدن به سعادت استفاده کند.

تأثیر الکل بر زوال عقل

الکل مستقیماً بر سیستم عصبی مرکزی و مغز اثر می گذارد و کارکرد آن را مختل می کند. با ورود الکل به جریان خون و رسیدن به مغز، ابتدا قشر مغز که مسئول تفکر، قضاوت، خودکنترلی و بازداری است، تحت تأثیر قرار می گیرد. در نتیجه، فرد قدرت تجزیه و تحلیل منطقی را از دست می دهد، توانایی قضاوت صحیح او کاهش می یابد و اراده اش سست می شود. این زوال تدریجی و موقت عقل، یکی از اصلی ترین حکمت های تحریم شراب است. انسان در حالت مستی، تبدیل به موجودی می شود که کنترل رفتارهای خود را از دست داده و قادر به تمییز درست از غلط نیست.

فقدان حیا و بروز رفتارهای ناهنجار

یکی از مهمترین پیامدهای زوال عقل ناشی از مصرف الکل، از بین رفتن حیا و شرم است. حیا، نیروی بازدارنده ای درونی است که انسان را از انجام کارهای زشت و ناپسند باز می دارد و موجب حفظ کرامت و ارزش های اخلاقی او می شود. زمانی که عقل مختل شود، پرده حیا دریده شده و فرد به راحتی مرتکب اعمالی می شود که در حالت عادی هرگز به آن ها فکر نمی کند. این وضعیت، زمینه ساز بروز انواع ناهنجاری های اخلاقی، خشونت ها و حتی جرایم سنگین می شود و بنیان خانواده و جامعه را متزلزل می سازد.

تأثیر بر شأن و کرامت انسانی

مصرف شراب و به دنبال آن مستی، کرامت و شأن انسانی را به شدت تحت تأثیر قرار می دهد. انسانی که خداوند او را «اشرف مخلوقات» نامیده و با عقل و قدرت اختیار زینت بخشیده، در حالت مستی به موجودی فاقد کنترل، بی اراده و تابع غرایز حیوانی تبدیل می شود. این سقوط از جایگاه والای انسانی، نه تنها برای فرد بلکه برای اطرافیان و جامعه نیز دردآور و تحقیرآمیز است. عقل سلیم حکم می کند که انسان از هر آنچه به این کرامت خدادادی آسیب می رساند، دوری کند و شراب به روشنی یکی از قوی ترین عوامل تخریب کننده این کرامت است.

حرمت شراب از منظر اجماع فقها (شیعه و سنی)

یکی دیگر از دلایل قاطع و غیرقابل انکار حرمت شراب، اجماع تمامی فقهای اسلام، اعم از شیعه و سنی، بر نجاست و حرمت مطلق آن است. از زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) تا به امروز، هیچ فقیهی در جهان اسلام نبوده که شراب را حلال شمرده یا جواز مصرف آن را صادر کرده باشد. این اجماع گسترده، نشان دهنده وضوح و صراحت احکام قرآنی و روایی در این زمینه است.

تمامی فقها بر این باورند که شراب نجس است و هر شیئی که با آن تماس پیدا کند، باید تطهیر شود. این حکم نجاست، علاوه بر حرمت مصرف، بر اهمیت دوری کامل از آن و پیامدهای فقهی آن در زندگی روزمره مسلمانان تأکید دارد.

در قوانین اسلامی، برای مصرف کننده شراب، حد شرعی تعیین شده است که معمولاً ۸۰ ضربه شلاق می باشد. این مجازات شدید، نشان دهنده اهمیت حفظ سلامت عقل و جامعه از منظر شریعت است و به منظور بازدارندگی از این گناه بزرگ وضع شده است. همچنین، علمای دین به صراحت هرگونه تجویز شراب را به بهانه درمان یا دارو رد کرده اند و به حدیث معروف امام صادق (علیه السلام) استناد می کنند که فرمودند: «خداوند شفایی در حرام قرار نداده است.» این بدان معناست که هیچ مصلحت یا منفعتی نمی تواند حرمت ذاتی شراب را تغییر دهد و حتی در شرایط اضطرار نیز نمی توان از آن به عنوان دارو استفاده کرد، مگر در موارد بسیار نادر و خاص که راه دیگری برای نجات جان نباشد و با نظر فقهای جامع الشرایط.

دلایل علمی و پزشکی حرمت شراب (مضرات اثبات شده در علم نوین)

در کنار دلایل شرعی و عقلی، علم پزشکی نوین نیز به وضوح بر مضرات گسترده و جبران ناپذیر مصرف الکل تأکید دارد. تحقیقات و مطالعات بی شماری در سراسر جهان، ارتباط مستقیم مصرف الکل با انواع بیماری های جسمی، روانی و آسیب های اجتماعی را اثبات کرده اند. این یافته های علمی، مهر تأییدی بر حکمت الهی در تحریم شراب هستند.

تأثیر مخرب بر سیستم عصبی مرکزی و مغز

الکل یک ماده سمی و روان گردان است که به شدت بر سیستم عصبی مرکزی، به ویژه مغز، تأثیر می گذارد. مصرف الکل می تواند منجر به:

• کاهش عملکرد شناختی: الکل باعث کند شدن فعالیت مغز و اختلال در توانایی های شناختی مانند تفکر، تمرکز، استدلال و حل مسئله می شود.
• اختلال در حافظه: مصرف مزمن الکل به سلول های مغزی آسیب می رساند و می تواند منجر به اختلالات شدید حافظه، فراموشی های مقطعی (blackouts) و حتی زوال عقل (دمانس) ناشی از الکل شود.
• نوروپاتی الکلی: این وضعیت به آسیب اعصاب محیطی ناشی از مصرف طولانی مدت الکل اشاره دارد که منجر به بی حسی، گزگز، ضعف و درد در اندام ها می شود.
• افزایش خطر سکته مغزی: مصرف الکل، به خصوص مصرف زیاد، خطر بروز سکته های مغزی (هم ایسکمیک و هم هموراژیک) را افزایش می دهد.
• نشانه های اختلال در هماهنگی و تصمیم گیری: مستی با اختلال در تعادل، هماهنگی عضلات و زمان واکنش همراه است که منجر به افزایش خطر تصادفات و آسیب های جسمی می شود.

آسیب های جدی به اندام های حیاتی بدن

الکل تقریباً بر تمامی اندام های حیاتی بدن تأثیر مخرب دارد. جدول زیر برخی از این آسیب ها را به طور خلاصه نشان می دهد:

اندام	آسیب های ناشی از مصرف الکل
کبد	کبد چرب الکلی (اولین مرحله آسیب و قاتل خاموش)، هپاتیت الکلی (التهاب کبد)، سیروز کبدی (تخریب دائمی و فیبروز بافت کبد که برگشت ناپذیر است)، نارسایی کبد و در نهایت مرگ.
قلب و عروق	کاردیومیوپاتی الکلی (ضعف عضله قلب)، افزایش فشار خون، آریتمی قلبی (ضربان نامنظم)، افزایش خطر سکته قلبی و مغزی.
دستگاه گوارش	التهاب مری، معده (گاستریت)، لوزالمعده (پانکراتیت حاد و مزمن)، افزایش خطر زخم معده و خونریزی داخلی، سوءجذب مواد مغذی.
سیستم ایمنی	تضعیف شدید سیستم دفاعی بدن، افزایش آسیب پذیری در برابر عفونت های باکتریایی و ویروسی (مانند ذات الریه و سل).
استخوان و عضلات	پوکی استخوان (به خصوص در زنان یائسه)، ضعف و تحلیل عضلانی، افزایش خطر شکستگی ها.
پوست و مو	کم آبی پوست، پیری زودرس، برجسته شدن رگ های خونی (به ویژه در صورت)، خشکی و شکنندگی مو.
بینایی	نوروپاتی اپتیک سمی (آسیب به عصب بینایی)، تشدید بیماری های چشمی مرتبط با دیابت، و در موارد مصرف متانول (الکل صنعتی)، کوری کامل.

مضرات اجتماعی و روانی

فراتر از آسیب های جسمی، مصرف الکل پیامدهای ویرانگری برای سلامت روان فرد و ثبات جامعه دارد. این مضرات عبارتند از:

• سلامت روان: الکل با ایجاد تغییر در تعادل شیمیایی مغز، می تواند افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات خلقی را تشدید کند. برخلاف باورهای رایج که الکل را آرام بخش می دانند، مصرف طولانی مدت آن منجر به تشدید مشکلات روانی و حتی بروز بیماری های جدید می شود.
• جرائم و آسیب های اجتماعی: یکی از مهمترین دلایل تحریم شراب، نقش آن در افزایش جرائم و آسیب های اجتماعی است. الکل با تضعیف قوه تعقل و خودکنترلی، زمینه ساز بروز قتل، نزاع، خشونت خانگی، تصادفات رانندگی (با آمار بالای تلفات و معلولیت ها)، و جرائم جنسی می شود. تحقیقات جهانی نشان می دهد بخش قابل توجهی از این جرائم در حالت مستی ارتکاب می یابند.
• وابستگی و اعتیاد: الکل ماده ای اعتیادآور است که مصرف مداوم آن منجر به وابستگی جسمی و روانی می شود. اعتیاد به الکل (الکلیسم) نه تنها زندگی فرد را تباه می کند، بلکه بنیان خانواده را نیز از هم می پاشد و هزینه های هنگفتی را بر دوش سیستم بهداشت و درمان و خدمات اجتماعی جامعه تحمیل می کند.

خطرات مصرف در دوران بارداری و شیردهی

مصرف الکل در دوران بارداری و شیردهی دارای خطرات بسیار جدی و غیرقابل جبرانی برای جنین و نوزاد است. الکل به راحتی از جفت عبور کرده و وارد جریان خون جنین می شود. همچنین از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می گردد. این مواجهه می تواند منجر به:

• سندرم جنین الکلی (Fetal Alcohol Syndrome – FAS): این سندرم مجموعه ای از نقائص مادرزادی شدید جسمی، ذهنی و رفتاری است که شامل ناهنجاری های صورت، اختلالات رشد، مشکلات قلبی و کلیوی، و آسیب های دائمی مغزی می شود. کودکان مبتلا به FAS ممکن است در تمام طول عمر خود با مشکلات یادگیری، تمرکز، حافظه و مهارت های اجتماعی دست و پنجه نرم کنند.
• مشکلات رشد و تکامل: حتی مصرف کم الکل در بارداری نیز می تواند منجر به مشکلات تکاملی، کاهش وزن هنگام تولد، و اختلال در تکامل سیستم عصبی جنین شود.

افزایش خطر ابتلا به انواع سرطان ها

سازمان جهانی بهداشت (WHO) و بسیاری از مراکز تحقیقاتی معتبر، الکل را به عنوان یک ماده سرطان زا طبقه بندی کرده اند. مصرف الکل خطر ابتلا به انواع سرطان ها را به طور چشمگیری افزایش می دهد. برخی از سرطان های مرتبط با مصرف الکل عبارتند از:

• سرطان های سر و گردن: شامل سرطان دهان، حلق، حنجره و مری.
• سرطان کبد: به ویژه در افرادی که دچار سیروز کبدی ناشی از الکل هستند.
• سرطان روده بزرگ و رکتوم: مصرف الکل با افزایش خطر ابتلا به این سرطان ها مرتبط است.
• سرطان سینه در زنان: حتی مصرف متوسط الکل نیز خطر ابتلا به سرطان سینه را در زنان افزایش می دهد.

سازوکارهای مختلفی برای سرطان زایی الکل پیشنهاد شده است، از جمله آسیب DNA توسط متابولیت های الکل (مانند استالدئید)، تولید رادیکال های آزاد، و تداخل با جذب مواد مغذی ضروری برای پیشگیری از سرطان.

سوالات متداول

آیا مصرف کم شراب که مستی نیاورد، حلال است؟

خیر، بر اساس فقه اسلامی، ملاک حرمت، خاصیت مست کننده بودن ماهیت مایع است، نه میزان مصرف یا حد مستی. حتی یک قطره از مایعی که دارای خاصیت مست کنندگی باشد، حرام است.

آیا شراب خواص درمانی یا فوایدی برای سلامتی دارد؟

از دیدگاه اسلام، خداوند شفایی در چیزی که حرام کرده، قرار نداده است. از دیدگاه علمی نیز، فواید ادعایی و بسیار ناچیز شراب برای سلامتی (که عمدتاً به آنتی اکسیدان ها نسبت داده می شود) در برابر مضرات گسترده و قطعی آن بی اعتبار است. دریافت آنتی اکسیدان ها از منابع طبیعی و حلال مانند میوه ها و سبزیجات، بسیار سالم تر و ایمن تر است.

چرا در قرآن و روایات به شراب بهشتی اشاره شده است؟

شراب بهشتی که در قرآن و روایات به آن اشاره شده، از نظر ماهیت و ویژگی ها کاملاً با شراب دنیوی متفاوت است. شراب بهشتی پاک، گوارا، بی ضرر، و لذت بخش است و فاقد هرگونه خاصیت مست کنندگی، پلیدی و پیامدهای منفی شراب دنیوی است. این تشابه اسمی صرفاً برای تقریب به ذهن مخاطب دنیوی است.

شراب بدون الکل (No-Alcohol Wine) و ماءالشعیر صفر درصد چه حکمی دارند؟

اگر این نوشیدنی ها کاملاً عاری از الکل باشند و فرآیند تولید آن ها شرعی و پاک باشد (یعنی هرگز در هیچ مرحله ای الکل مست کننده ای ایجاد نشده باشد یا الکل به طور کامل از آن جدا شده باشد)، حلال هستند. ملاک اصلی، عدم وجود هرگونه ماده مست کننده در محصول نهایی است.

جرم تولید، خرید، فروش و مصرف شراب در قانون ایران چیست؟

مطابق ماده ۲۶۴ قانون مجازات اسلامی ایران، مصرف مسکر (شامل شراب) از قبیل خوردن، تزریق و تدخین آن، کم باشد یا زیاد، جامد باشد یا مایع، مست کند یا نکند، خالص باشد یا مخلوط به گونه ای که آن را از مسکر بودن خارج نکند، موجب حد است. مجازات حد شرعی برای شرب خمر، ۸۰ ضربه شلاق می باشد. همچنین تولید، خرید، فروش و حمل و نقل مشروبات الکلی نیز در قانون مجازات اسلامی جرم تلقی شده و مجازات هایی از جمله حبس، جزای نقدی و شلاق را در پی دارد.

اگر ضرر ملاک حرمت است، چرا سیگار حرام نیست؟

در فقه اسلامی، استفاده از قیاس برای اثبات احکام شرعی مجاز نیست؛ زیرا احکام الهی بر پایه حکمت های عمیق و وحی الهی بنا شده اند که ممکن است همه ابعاد آن برای بشر قابل درک نباشد. مستی آور بودن و ضرر شراب، از حکمت های اصلی حرمت آن است، نه لزوماً علت تامه حرمت. در مورد سیگار و سایر دخانیات، فقها در صورتی که ضرر مهم و قطعی برای سلامتی فرد احراز شود، مصرف آن را حرام می دانند. بنابراین، سیگار نیز در صورت احراز ضرر مهم، می تواند حکم حرمت داشته باشد، اما ملاک حرمت شراب (مستی آور بودن) با سیگار (ضرر جسمی) متفاوت است.

آیا مصرف الکل سفید (صنعتی) نیز حرام است؟

بله، هر ماده ای که دارای خاصیت مست کنندگی باشد و به سلامتی جسمی آسیب جدی وارد کند، حرام است. الکل صنعتی (متانول) علاوه بر مست کنندگی، دارای سمیت بسیار بالا و مضرات جبران ناپذیر نظیر کوری و مرگ است و مصرف آن به شدت حرام و خطرناک می باشد.

آیا نشستن بر سر سفره ای که در آن شراب است، جایز است؟

بر اساس فتوای اکثر فقها، نشستن بر سر سفره ای که در آن شراب یا هرگونه مشروب الکلی دیگری سرو می شود، بنا بر احتیاط واجب جایز نیست. خوردن غذا از چنین سفره ای نیز حرام است، زیرا این عمل می تواند به منزله تأیید یا ترویج گناه تلقی شود.

نتیجه گیری: نگاه کل نگر اسلام به سعادت انسان

تحریم شراب در اسلام، صرفاً یک قانون خشک و بدون دلیل نیست، بلکه تجلی نگاه کل نگر و حکیمانه دین به سعادت و کمال انسان در تمامی ابعاد وجودی اوست. دلایل حرمت شراب، از آیات صریح قرآن و احادیث روشنگر پیامبر و ائمه معصومین (علیهم السلام) گرفته تا یافته های قطعی علم پزشکی نوین و حکم عقل سلیم، همگی بر یک نکته واحد تأکید دارند: شراب منشأ فساد، بیماری، تباهی و انحراف است.

حکمت الهی در تشریع این حکم، محافظت از مهم ترین سرمایه های انسان؛ یعنی عقل، جسم، روح و اخلاق اوست. با پرهیز از شراب و هر آنچه که مستی آور است، انسان می تواند از قوه تعقل خود به درستی بهره گیرد، سلامت جسمی خود را حفظ کند، ارتباط معنوی اش با خالق را تقویت نماید و در نهایت، به آرامش و سعادت حقیقی در دنیا و آخرت دست یابد. اسلام با تحریم شراب، نه تنها از فرد در برابر آسیب های جسمی و روانی محافظت می کند، بلکه جامعه را نیز از پیامدهای ویرانگر اجتماعی آن، نظیر خشونت، جرم و فروپاشی خانواده ها، ایمن می سازد. این تدبیر الهی، دعوتی است به سبک زندگی سالم، مسئولانه و عاری از هرگونه آلودگی که نتیجه آن، جامعه ای پویا، با اخلاق و سرشار از کرامت انسانی خواهد بود.