استرابنباهن یا ترامباهن یا تراموا

تصور کنید در شهری بزرگ هستید و می خواهید به سرعت و راحتی جابه جا شوید بدون اینکه در ترافیک سنگین معطل بمانید یا نگران فضای پارک باشید. وسایل حمل و نقل عمومی نقش حیاتی در این زمینه ایفا می کنند اما تنوع آن ها گاهی باعث سردرگمی می شود. در میان انبوه گزینه ها مانند مترو اتوبوس و قطار نام «تراموا» یا اصطلاحاتی مثل «استرابنباهن» و «ترامباهن» ممکن است برایتان آشنا باشد اما کارکرد دقیق مزایا و تفاوت های آن با دیگر سیستم ها چندان واضح نباشد. این ابهام می تواند در انتخاب بهترین شیوه جابه جایی در سفرهای درون شهری یا حتی درک زیرساخت های شهری مشکل ساز شود. این محتوا با ارائه یک راهنمای جامع به شما کمک می کند تا با تراموا به طور کامل آشنا شوید و جایگاه آن را در سیستم حمل و نقل شهری بهتر درک کنید.

تراموا یکی از قدیمی ترین و در عین حال مدرن ترین سیستم های حمل و نقل ریلی درون شهری است که بر روی ریل هایی که معمولاً در خیابان ها یا در مسیرهای ویژه نصب شده اند حرکت می کند. این وسیله نقلیه عمومی برقی واگن هایی دارد که می توانند به صورت تکی یا متصل به هم مسافران را در مسیرهای مشخصی جابه جا کنند.

برخلاف قطار که معمولاً بین شهری است یا مترو که در زیرِ زمین حرکت می کند تراموا در سطح شهر و در تعامل مستقیم با محیط شهری فعالیت می کند. این ویژگی باعث شده تا تراموا به بخشی جدایی ناپذیر از سیمای بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک در سراسر جهان تبدیل شود و نقش مهمی در جابه جایی روزانه شهروندان ایفا کند. سیستم های تراموا به دلیل ظرفیت حمل مسافر بالا و مسیرهای ثابت گزینه ای پایدار و قابل اطمینان برای سفرهای درون شهری محسوب می شوند.

اصطلاحات «ترامباهن» (Trambahn) و «استرابنباهن» (Straßenbahn) هر دو به نوعی از سیستم های تراموا در کشورهای آلمانی زبان اشاره دارند اما گاهی تفاوت های ظریفی بین آن ها قائل می شوند. به طور کلی هر دو واژه به معنای «راه آهن خیابانی» هستند و به ترامواهایی اطلاق می شوند که در خیابان ها حرکت می کنند و بخشی از ترافیک شهری را تشکیل می دهند.

با این حال گاهی «استرابنباهن» به سیستم های تراموایی گفته می شود که بیشتر در مسیرهای ویژه و جدا از ترافیک عمومی حرکت می کنند در حالی که «ترامباهن» ممکن است بیشتر به سیستم هایی اشاره داشته باشد که کاملاً در دل خیابان ها و در کنار خودروها حرکت می کنند. این تفاوت ها بیشتر منطقه ای و تاریخی هستند و در عمل هر دو واژه به سیستم های تراموای شهری اشاره دارند.

تاریخچه تراموا به اوایل قرن نوزدهم بازمی گردد زمانی که اولین واگن های ریلی با نیروی اسب در خیابان های شهرهای بزرگ اروپا و آمریکا به حرکت درآمدند. این سیستم ها جایگزین مناسبی برای درشکه ها و واگن های تک نفره بودند و امکان جابه جایی تعداد بیشتری مسافر را فراهم می کردند.

با اختراع موتور الکتریکی و توسعه شبکه های برق رسانی در اواخر قرن نوزدهم ترامواهای برقی به سرعت جایگزین ترامواهای اسبی شدند. اولین تراموای برقی عملیاتی در سال ۱۸۸۱ در برلین به راه افتاد و این فناوری به سرعت در سراسر جهان گسترش یافت. ترامواهای برقی به دلیل سرعت بیشتر ظرفیت بالاتر و عدم نیاز به حیوانات انقلابی در حمل و نقل شهری ایجاد کردند. در اواسط قرن بیستم با گسترش استفاده از اتومبیل و اتوبوس بسیاری از خطوط تراموا در شهرهای مختلف برچیده شدند. اما از اواخر قرن بیستم با افزایش مشکلات ترافیکی و آلودگی هوا تراموا به عنوان یک راه حل پایدار و کارآمد دوباره مورد توجه قرار گرفته و در بسیاری از شهرها احیا شده است.

نحوه عملکرد تراموا نسبتاً ساده اما نیازمند زیرساخت های خاصی است. ترامواها بر روی ریل های فلزی که در سطح خیابان یا مسیرهای اختصاصی نصب شده اند حرکت می کنند. نیروی محرکه آن ها معمولاً توسط موتورهای الکتریکی تامین می شود که برق مورد نیاز خود را از طریق یک شبکه هوایی یا گاهی اوقات از سیستم های زیرزمینی دریافت می کنند.

ریل ها علاوه بر هدایت واگن ها معمولاً نقش بازگشت جریان برق را نیز ایفا می کنند. سیستم ترمز ترامواها نیز معمولاً شامل ترکیبی از ترمزهای الکتریکی و مکانیکی برای توقف ایمن و سریع است. کنترل حرکت تراموا توسط راننده (یا ترامواچی) انجام می شود که سرعت توقف در ایستگاه ها و باز و بسته کردن درها را مدیریت می کند.

تامین برق تراموا اغلب از طریق شبکه های سیم کشی هوایی انجام می شود. یک بازوی متحرک به نام «پانتوگراف» که روی سقف تراموا نصب شده است با سیم برق هوایی تماس پیدا می کند و جریان الکتریسیته را به موتورهای تراموا منتقل می کند. این سیستم یکی از مشخص ترین ویژگی های ظاهری تراموا در بسیاری از شهرهاست.

در برخی سیستم های مدرن تر یا در بخش هایی از مسیر که سیم کشی هوایی از نظر بصری یا فنی مشکل ساز است (مثلاً در مناطق تاریخی) از سیستم های تامین برق از زیر زمین یا حتی باتری استفاده می شود. این روش ها پیچیدگی بیشتری دارند اما می توانند زیبایی بصری شهر را حفظ کنند و انعطاف پذیری بیشتری در طراحی مسیر فراهم کنند.

مسیر و زیرساخت تراموا شامل ریل ها ایستگاه ها و سیستم تامین برق است. ریل ها می توانند در وسط خیابان در کنار پیاده رو یا در مسیرهای کاملاً جداگانه نصب شوند. نوع نصب ریل ها بر سرعت و ایمنی تراموا و همچنین میزان تداخل آن با ترافیک خودروها تاثیر می گذارد.

ایستگاه های تراموا معمولاً ساده تر از ایستگاه های مترو هستند و اغلب به صورت سکوهایی در کنار ریل ها در سطح خیابان ساخته می شوند. این ایستگاه ها باید دسترسی آسانی برای مسافران فراهم کنند و گاهی مجهز به سایبان نیمکت و اطلاعات سفر هستند. زیرساخت شبکه برق نیز شامل دکل ها سیم های هوایی و پست های برق برای تامین و توزیع جریان مورد نیاز ترامواها است.

تراموا یکی از گزینه های حمل و نقل عمومی است و مقایسه آن با سایر وسایل نقلیه شهری به درک بهتر مزایا و معایب هر یک کمک می کند.

در مقایسه با مترو تراموا معمولاً ظرفیت کمتری دارد و سرعت آن به دلیل حرکت در سطح شهر و توقف های بیشتر پایین تر است. با این حال هزینه ساخت و نگهداری خطوط تراموا به مراتب کمتر از تونل ها و ایستگاه های زیرزمینی مترو است. تراموا همچنین دسترسی آسان تری دارد و مسافران نیازی به پایین رفتن از پله ها یا استفاده از آسانسور ندارند که این ویژگی برای افراد مسن یا دارای معلولیت اهمیت دارد.

در مقایسه با اتوبوس تراموا ظرفیت حمل مسافر بسیار بیشتری دارد و به دلیل حرکت روی ریل حرکت روان تر و پایدارتری دارد. تراموا سازگارتر با محیط زیست است زیرا از برق استفاده می کند و آلودگی محلی (دود و صدا) تولید نمی کند در حالی که اتوبوس های دیزلی منبع آلودگی هوا و صدا هستند. با این حال اتوبوس انعطاف پذیری بیشتری در تغییر مسیر دارد و نیازی به زیرساخت ریلی ندارد که نصب آن هزینه و زمان بر است.

در مقایسه با قطار تراموا برای مسافت های کوتاه تر و حمل و نقل درون شهری طراحی شده است در حالی که قطار برای مسافت های طولانی تر و ارتباط بین شهرها یا مناطق مختلف یک شهر بزرگ با ایستگاه های کمتر مناسب است. قطارها معمولاً سریع تر و دارای ظرفیت بسیار بیشتری نسبت به تراموا هستند و در مسیرهای اختصاصی حرکت می کنند. تراموا اما دسترسی بیشتری در داخل مناطق مسکونی و تجاری شهر فراهم می کند.

مزایای استفاده از تراموا متعدد است. یکی از مهم ترین مزایا سازگاری آن با محیط زیست است. ترامواها برقی هستند و در محل استفاده هیچ گونه آلودگی هوا یا صوتی تولید نمی کنند که این امر به بهبود کیفیت هوای شهری و کاهش آلودگی صوتی کمک می کند.

ظرفیت حمل مسافر تراموا نسبت به اتوبوس بیشتر است که به کاهش تعداد خودروهای شخصی در خیابان ها و در نتیجه کاهش ترافیک کمک می کند. حرکت بر روی ریل باعث می شود که تراموا حرکت روان و راحتی داشته باشد و مسافران تجربه سفر دلپذیری داشته باشند. همچنین مسیرهای ثابت تراموا باعث می شود که سیستم حمل و نقل قابل پیش بینی و قابل اطمینان باشد.

معایب تراموا نیز قابل توجه هستند. اصلی ترین محدودیت تراموا نیاز آن به زیرساخت های ثابت ریلی و شبکه برق رسانی است. نصب این زیرساخت ها گران و زمان بر است و می تواند در طول ساخت اختلال در ترافیک شهری ایجاد کند.

انعطاف پذیری مسیر تراموا بسیار کم است؛ یک خط تراموا پس از ساخته شدن قابل تغییر نیست برخلاف اتوبوس که می توان مسیر آن را به راحتی عوض کرد. همچنین در صورت بروز حادثه یا خرابی در یک نقطه از مسیر کل خط تراموا ممکن است متوقف شود و امکان انحراف مسیر وجود ندارد. حرکت در سطح خیابان نیز می تواند باعث کند شدن حرکت تراموا در ساعات اوج ترافیک شود مگر اینکه دارای مسیر اختصاصی باشد.

تراموا در بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک در سراسر جهان به عنوان بخشی حیاتی از سیستم حمل و نقل عمومی شناخته می شود. از شهرهای اروپایی با سیستم های تاریخی و گسترده گرفته تا شهرهای آمریکای شمالی و آسیا که به تازگی به احیای یا ساخت خطوط تراموا روی آورده اند این وسیله نقلیه جایگاه ویژه ای دارد.

شهرهایی مانند ملبورن در استرالیا آمستردام در هلند برلین در آلمان وین در اتریش و پراگ در جمهوری چک دارای شبکه های تراموای بسیار گسترده و کارآمدی هستند که بخش قابل توجهی از جابه جایی درون شهری را بر عهده دارند. این سیستم ها اغلب مدرن سازی شده اند و از واگن های پیشرفته و کم کف برای دسترسی بهتر مسافران استفاده می کنند.

نمونه هایی از سیستم های تراموا موفق جهانی شامل شبکه تراموای ملبورن است که یکی از بزرگترین شبکه های جهان است و نقش مهمی در حمل و نقل این شهر بزرگ ایفا می کند. سیستم تراموای آمستردام نیز به دلیل پوشش گسترده و اتصال به سایر سیستم های حمل و نقل عمومی مانند مترو و اتوبوس بسیار موفق عمل کرده است.

تراموای برلین نیز نمونه ای از احیای موفقیت آمیز تراموا پس از دهه ها کاهش استفاده است که اکنون بخش مهمی از شبکه حمل و نقل پایتخت آلمان را تشکیل می دهد. این نمونه ها نشان دهنده پتانسیل تراموا در ارائه راه حل های حمل و نقل پایدار و کارآمد در محیط های شهری متراکم هستند.

وضعیت تراموا در ایران برخلاف بسیاری از کشورهای توسعه یافته چندان گسترده نیست. سیستم های حمل و نقل عمومی در شهرهای بزرگ ایران بیشتر بر پایه اتوبوس و مترو استوار هستند. با این حال در گذشته و حال تلاش هایی برای راه اندازی یا احیای خطوط تراموا در برخی شهرها صورت گرفته است.

تاریخچه تراموا در ایران به اواخر دوره قاجار بازمی گردد زمانی که اولین خط تراموای اسبی در تهران راه اندازی شد. این خطوط برای مدت کوتاهی فعال بودند اما با ورود خودروها و تغییرات شهری کنار گذاشته شدند. در دوران پهلوی نیز برنامه هایی برای توسعه تراموا مطرح شد که به مرحله اجرا نرسید.

شهرهایی که تراموا دارند یا داشته اند در ایران محدود هستند. در حال حاضر شهر تبریز تنها شهری است که دارای خط تراموا است که البته بیشتر جنبه تفریحی و گردشگری دارد و بخش کوچکی از نیازهای حمل و نقل عمومی شهر را پوشش می دهد.

در گذشته علاوه بر تهران برخی شهرهای دیگر مانند رشت نیز در دوره ای کوتاه دارای تراموای اسبی بوده اند. برنامه ها و مطالعاتی برای راه اندازی خطوط تراموا در شهرهای دیگر مانند مشهد و اصفهان نیز انجام شده است اما این پروژه ها هنوز به مرحله عملیاتی گسترده نرسیده اند. توسعه تراموا در ایران نیازمند سرمایه گذاری قابل توجه و برنامه ریزی دقیق شهری است تا بتواند نقش موثری در کاهش ترافیک و آلودگی هوا ایفا کند.

ظرفیت تراموا چقدر است؟

ظرفیت تراموا بسته به نوع و طول واگن متفاوت است اما معمولاً بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ مسافر در هر واگن یا قطار تراموا متغیر است.

حداکثر سرعت تراموا چند کیلومتر بر ساعت است؟

حداکثر سرعت تراموا در مسیرهای شهری معمولاً بین ۴۰ تا ۷۰ کیلومتر بر ساعت است اما سرعت عملیاتی آن به دلیل توقف ها و ترافیک کمتر است.

قیمت بلیط تراموا معمولاً چقدر است؟

قیمت بلیط تراموا در شهرهای مختلف و بسته به سیستم حمل و نقل محلی بسیار متفاوت است و معمولاً مشابه قیمت بلیط اتوبوس یا مترو است.

ترامواها از چه نوع برقی استفاده می کنند؟

ترامواها معمولاً از جریان مستقیم (DC) با ولتاژ حدود ۶۰۰ تا ۷۵۰ ولت که از طریق شبکه هوایی یا سیستم های دیگر تامین می شود استفاده می کنند.

آیا تراموا سازگار با محیط زیست است؟

بله ترامواها به دلیل استفاده از انرژی برق و عدم تولید آلودگی محلی (دود و صدا) در نقطه مصرف یکی از وسایل حمل و نقل بسیار سازگار با محیط زیست محسوب می شوند.

کدام شهرهای ایران تراموا دارند؟

در حال حاضر شهر تبریز تنها شهر ایران است که دارای یک خط تراموا با کاربری محدود (عمدتاً تفریحی) است. در گذشته تهران و رشت نیز تراموا داشته اند.