از وابستگی تا وارستگی – هیاهو

هرچند ایران از سال 1320 دارای صنایع نظامی بود اما چه در دوره پهلوی اول و چه در دوره پهلوی دوم، روی توانایی های صنایع نظامی داخلی حساب باز نمی شد و تمرکز بر خرید تسلیحاتی از خارج بود.

به گزارش هیاهو، پایگاه بصیرت در یادداشتی به قلم علیرضا محمدی نوشت: 30 اردیبهشت 1357 در حالی که رژیم پهلوی آخرین ماه های عمر خود را پشت سر می گذاشت، وزارت دفاع آمریکا به کنگره این کشور اعلام کرد قصد دارد چندصد میلیون دلار سلاح دیگر به ایران بفروشد. این در حالی بود که 30 اردیبهشت 1329 نیز شاه از آمریکا تسلیحاتی را خریداری کرده بود اما این 2 مورد باعث نمی شود «اردیبهشت» را ماه خریدهای تسلیحاتی شاه بدانیم! او از ابتدای دهه 50 شمسی که درآمدهای نفتی ایران افزایش قابل توجهی یافته بود، طی 7 سال (50 تا 57) 19 میلیارد دلار سلاح فقط از آمریکا خرید و این مورد در کنار خریدهای شاه از دیگر کشورها نظیر انگلستان، فرانسه و حتی شوروی، ایران را به یک واردکننده محض تسلیحات و رونق دهنده به کمپانی های تسلیحاتی تبدیل کرده بود. 

هرچند ایران از سال 1320 دارای صنایع نظامی بود اما چه در دوره پهلوی اول و چه در دوره پهلوی دوم، روی توانایی های صنایع نظامی داخلی حساب باز نمی شد و تمرکز بر خرید تسلیحاتی از خارج بود. از این رو صنایع نظامی ایران به ساخت یکسری مهمات کالیبر کوچک و بزرگ محدود بود؛ فشنگ سازی، خمپاره سازی، مونتاژ تفنگ ژ.3، تیربار ژ.3، باروت سازی و…. در بحث تعمیرات و نگهداری نیز تکنیسین های کشورمان صرفا مجاز بودند تا سطح تعویض بدیهی ترین قطعات تسلیحات خریداری شده از خارج پیش بروند! جالب آنکه در آن دوره حتی ساختن تختخواب سربازها جزو صنایع نظامی کشور محسوب می شد.

خریدهای تسلیحاتی ایران در خلال دهه 70 میلادی با سروصدای زیادی انجام شد و حتی اصطلاح «ژاندارم منطقه» در لابه لای پروپاگاندای مربوط به این خریدها مصطلح شد. اما این روز جنگ است که نشان می دهد سلاح ها تا چه اندازه با ادعاها و شعارها تطبیق دارد و آن روز است که ماهیت سلاح ها مشخص می شود. چنانکه پس از فرار شاه از ایران هر چند او در بخش هایی از ارتش نظیر نیروی هوایی سرمایه گذاری کلانی انجام داده بود اما حتی این نیرو نیز به دلیل وابستگی بسیاری که به مستشاران و تکنیسین های آمریکایی داشت، آمادگی خود را در نخستین روزهای شروع جنگ تحمیلی در خطر می دید.

در خاطرات مقام معظم رهبری آمده است که چگونه در آغازین روزهای حمله بعثی ها به ایران، مسوولان وقت نیروی هوایی خدمت ایشان می رسند و با توجه به اینکه تکنیسین های خارجی از ایران رفته اند، نسبت به اورهال (بازآماد) جنگنده ها ابراز نگرانی می کنند. آنطور که در خاطرات ایشان آمده است، این نگرانی در پیش بود که بخش اعظمی از جنگنده های نیروی هوایی در همان نخستین ماه های دفاع مقدس از کار بیفتند!

شاید واقعه ای مثل جنگ لازم بود تا مسوولان کشورمان به عمق وابستگی های نظامی ایران به خارج از کشور پی ببرند، ما در آن زمان حتی از بابت تهیه سیم خاردار با مشکل روبه رو بودیم. لذا از بدو شروع جنگ تحمیلی و اعمال تحریم های شدید علیه ایران، تصمیم به ساخت سلاح های مختلف در داخل کشور گرفته شد.

از مصطفی تا فتاح
موشک «مصطفی مصطفی» را 2 رزمنده ایرانی به نام های شهید مهندس مصطفی مجد و شهید دکتر مصطفی چمران با کمترین امکانات در نخستین ماه های شروع دفاع مقدس در ستاد جنگ های نامنظم می سازند و سنگ بنای طراحی و ساخت موشک در داخل کشور را بنیان می گذارند. کمی بعد، شهید حسن طهرانی مقدم و چهره هایی چون شهید حسن شفیع زاده و سردار امیرعلی حاجی زاده، تلاش های نظام مند و مستمری را برای بنیانگذاری یگان توپخانه و سپس یگان موشکی سپاه آغاز می کنند. با شعله ور شدن نبرد موشکی توسط عراق و موشک باران شهرهای ایران در خلال 8 سال دفاع مقدس، ایران برای مقابله به مثل با دشمن و تهیه موشک از کشورهایی چون کره شمالی، چین، لیبی و سوریه با مشکلات فراوانی روبه رو بود اما رفته رفته با مهندسی معکوس و تلاش نخبگان داخلی، تولید نخستین موشک ایرانی در سال پایانی جنگ (1367) با عنوان «ایران 130» با برد 150 کیلومتر به سرانجام رسید. سپس در ابتدای دهه 70 شمسی ایران از موشک های دیگر خود با برد بیشتر رونمایی کرد.

«شهاب» را باید نخستین موشک ایرانی بدانیم که در سطح بین المللی سروصدا کرد و پرده از قدرت نوظهور موشکی ایران برداشت، چرا که این موشک بردی بیش از 300 کیلومتر داشت و کلاهک آن می توانست چندصد کیلو مهمات انفجاری را حمل کند. سپس به سرعت خانواده موشک های شهاب، عماد، قدر، خرمشهر و… با بردها و قدرت تخریب بالاتر و البته دقت بیشتر طراحی و رونمایی شدند. ساخت موشک های دوربرد و نقطه زن در ایران تحریم شده نشان داد کشورمان در حال قدم گذاشتن در مسیری است که می تواند معادلات منطقه ای و حتی فرامنطقه ای را به شکل خارق العاده ای تغییر دهد.

به عنوان نمونه اکنون ایران دارای موشکی نظیر «خرمشهر4» با نام دیگر «خیبر» است که خرداد 1402 رونمایی شد. خیبر جزو موشک های بالستیک برد بلند و نقطه زن است که 2 هزار کیلومتر برد دارد. سر جنگی این موشک با وزن یک تن و 500 کیلوگرم و طول 4 متر از انواع سر جنگی های شدیدالانفجار است. تامین دقت نقطه زنی در فاز میانی (پرواز بالای جو) این موشک در سرعت بالای 16 ماخ انجام شده و سر جنگی با سرعت حدود 8 ماخ به هدف اصابت می کند. یکی دیگر از ویژگی های این موشک راهبردی، تاکتیکی بودن است که به کاربر کمک می کند به سرعت «خرمشهر 4» را جابه جا کرده و آن را در کمترین زمان ممکن عملیاتی کند.

همچنین ایران موشک های «فتاح1و2» را ساخته که از حیث سرعت در زمره موشک های هایپرسونیک (ابرفراصوت) جا می گیرند. هایپرسونیک ها موشک هایی هستند که باید به سرعت بیش از 5 ماخ دست یابند تا «برین صوت» یا همان هایپرسونیک نام بگیرند. در همین زمینه، موشک «فتاح1» که یک موشک بالستیک با سرعت 13 الی 15 ماخ است، می تواند تا 1400 کیلومتر برد داشته باشد و به چشم برهم زدنی خود را به اسراییل برساند؛ موشکی که خردادماه 1402 رونمایی شد.

اما «فتاح2» که قابلیت های بیشتری نیز نسبت به «فتاح1» دارد، چند ماه بعد از «فتاح1» در آبان 1402 در جریان بازدید رهبر انقلاب از نمایشگاه آخرین دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی رونمایی شد. «فتاح2» توانایی گلاید (سر خوردن) روی هوا را دارد و با مانورپذیری و سرعت فوق العاده بالا (10 تا 20 ماخ) می تواند براحتی از کمند پدافند هوایی «ختس» یا همان کمان اسراییل بگریزد و اهداف خود را نابود کند.  

 شاهد در اوکراین

زمانی که نگاه کارشناسان و صاحبنظران بین المللی به صنایع موشکی کشورمان بود تا هر بار با رونمایی از موشک های جدید ایرانی لیست بلندبالای خود را به روزرسانی کنند! اتفاقی در قلب اروپا رخ داد که منجر شد جهان نسبت به یک سلاح دیگر ایرانی نیز حساس شود؛ «پهپادهای خانواده شاهد» با صدای خاص خود در آسمان اوکراین رویت شدند و این سوال را پدید آوردند: چطور می توان با این پهپادهای ارزان قیمت اما خطرناک مقابله کرد؟

هرچند ایران و روسیه انتقال پهپادهای شاهد بعد از جنگ روسیه با اوکراین را تکذیب کردند اما به هرروی مقابله سخت با پهپادهای شاهد در آسمان اروپا و در صحنه عمل، نشان داد آمریکا و غرب از این پس غیر از موشک های ایرانی که امتحان خود را در حمله به مقر تروریست ها در شمال عراق و سوریه پس داده بودند، باید نگران پهپادهای ایرانی نیز باشند. 

اما پهپاد «شاهد 136» که در اوکراین لرزه بر اندام کشورهای غربی انداخت، تنها یک نمونه از پهپادهای ایرانی است که یکی از دلایل مقبولیت آن نزد دیگر کشورها، سادگی استفاده از آن در کنار قیمت پایینش است. در حالی که صنایع نظامی ایران از پهپادهای دیگری با عناوینی چون: ابابیل، کرار، شاهین، کمان و غزه نیز بهره می برد. 

صرفا در خانواده شاهد، ایران پهپادهای غول پیکر «شاهد 149» و «شاهد 147» را نیز ساخته است. در «شاهد 149» حد فاصل 2 سوی بال 22 متر است که تا آبان 1402 بزرگ ترین پهپاد ایرانی بود اما در همان ماه همزمان با بازدید رهبر انقلاب از دستاوردهای جدید نیروی هوافضای سپاه، از پهپاد بزرگ تری رونمایی شد که «شاهد 147» نام داشت. این پهپاد با طول بال 26 متر می تواند تا ارتفاع 60 هزار پایی اوج بگیرد و اشراف اطلاعاتی خوبی ایجاد کند که معادل ارتفاع پروازی پهپاد آمریکایی نورثروپ گرومن آرکیو-4 گلوبال هاوک Northrop Grumman RQ-4 Global Hawk است. 
همچنین پهپاد «کرار» یک پهپاد چندمنظوره ایرانی با موتور توربوجت است که در خدمت بسیاری از یگان ها و رده های نظامی ارتش و سپاه قرار گرفته است. به گونه ای که نخستین تجربه ایران در ساخت پهپاد با پیشرانه جت و نیز نخستین پهپاد رزمی ایران با قابلیت حمل طیف وسیعی از انواع تسلیحات است.

 معادله صادق!
صرف نظر از آنکه چه بر صنایع موشکی و پهپادی ایران گذشت و چگونه این صنایع اکنون از کلکسیون بی نظیری از انواع موشک های کروز و بالستیک و انواع پهپادهای رادارگریز با قابلیت های فراوان بهره می برد، یک اتفاق لازم بود تا جهان پی به عمق قدرت صنایع نظامی ایران ببرد؛ صنایعی که با توجه به تحریم های شدید علیه کشورمان، تسلیحات تولیدی اش را به شکل مستقل و داخل ایران تولید می کند.

حادثه ای که باید رخ می داد تا جهان شاهد رونمایی از ابرقدرت منطقه ای به نام ایران باشد، حماقت اسراییل در حمله به کنسولگری کشورمان در دمشق بود که منجر به عملیات «وعده صادق» شد. به نظر می رسد «وعده صادق» گذشته از اهدافی که در تنبیه صهیونیست ها داشت، یک فرصت تاریخی بود که در اختیار ایران گذاشته شد تا قدرت واقعی خود را در عرصه بین المللی به رخ همگان بکشد. 

ایران کشوری بود که در خلال جنگ دوم جهانی به اشغال متفقین درآمد. واقعه کنفرانس تهران (1943) و حضور سران 3 کشور انگستان، آمریکا و شوروی سابق در پایتخت ایران بدون اطلاع و حضور شاه، به نمادی از ضعف و نبود حاکمیت ملی در دوره پهلوی دوم تبدیل شد. در این کنفرانس تصمیماتی برای بخش هایی از جهان گرفتند که ایران نیز شاملش می شد. چنانکه از آن زمان به بعد ایران جزو بلوک غرب قرار گرفت و تا همین چهل و شش سال قبل، سایه ای از سایه های آمریکا در منطقه خاورمیانه به شمار می رفت و مستشاران نظامی آمریکایی با کمترین درجه، نسبت به برترین ژنرال های ایرانی تفوق داشتند. اما حالا کشوری که بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی درگیر جنگ های داخلی در کردستان، گنبد، سیستان و خوزستان شده و سپس جنگی 8 ساله را پشت سر گذاشته بود، با اتکا به توانایی های داخلی خود در بامداد تاریخی 26 فروردین 1403 با سلاح هایی که همگی را در داخل کشورش تهیه کرده بود، به جنگ رژیم صهیونیستی و حامیانش یا به تعبیر دقیق تر به جنگ ناتو رفت.

در آن بامداد به یادماندنی، ایران توانست تنها با صرف 292 فروند از انواع تسلیحات (162 پهپاد، 30 موشک کروز و 100 موشک بالستیک) توان ناتو را به چالش بکشد و تعداد قابل توجهی از موشک های خود را به هدف برساند. در مقابله با حمله ایران، 2 کشور انگلستان و آمریکا که در جنگ دوم جهانی ایران را اشغال کرده بودند، هر دو در کنار فرانسه و اردن و آلمان و چند کشور دیگر شکست خوردند. 

 از وابستگی تا وارستگی
«پهپادها و موشک ها» نماد توان تسلیحاتی مستقل ایران در سطح بین المللی هستند. اگرنه صنایع نظامی ایران در ساخت انواع تسلیحات دیگر نیز توفیق یافته اند. تسلیحاتی نظیر جنگنده های صاعقه، شفق، کوثر، قاهر و آذرخش، بالگرد ملی (که بزودی رونمایی خواهد شد)، تانک های ذوالفقار و کرار، ناوشکن جماران، شناورهای تهاجمی کلاس ابومهدی، سردار شهید سلیمانی، شهید باقری و… زیردریایی های کلاس بعثت، فاتح، نهنگ، غدیر و… سلاح های سازمانی مصاف و ذوالفقار و انواع دیگری از تسلیحات و دستاوردهای نظامی شگرف، همگی در داخل کشور ساخته و تولید می شوند و این همه باعث شده نیروی نظامی ایران در زمره یکی از قوی ترین و البته مستقل ترین نیروهای نظامی جهان به شمار آید.

امروز 30 اردیبهشت 1403 است. 46 سال پیش درست در 30 اردیبهشت سال 1357 وزارت دفاع آمریکا کنگره این کشور را درباره فروش تعداد دیگری از جنگ افزارها به ایران مطلع کرد. این معامله، آخرین معامله تسلیحاتی ایران و آمریکا بود. چه کسی فکرش را می کرد که چهل و شش سال بعد، ایران بتواند قدرت آمریکا و متحدانش را در یک شب (عملیات وعده صادق) این چنین به چالش بکشد؟ آن هم با تکیه بر سلاح هایی که خودش ساخته است.

حالا ایران نه تنها از وابستگی نظامی رهایی یافته است، بلکه خود را در مرحله ای می بیند که به سمت ساخت سلاح های خاص و کاربردی برود. البته ایران نشان داده است می تواند سلاح هایی بسازد که ویژگی های آن خاص خودش است؛ از پهپاد گرفته تا ناو اقیانوس پیمای کلاس شهید سلیمانی همه به گونه ای طراحی شده اند که انحصار نقشه و طراحی آن در دست متخصصان ایرانی است. سلاح های ایرانی امروز برند خود را دارند و صنایع نظامی ایران توانسته از حالت وابستگی به جایگاهی برسد که با تولیدات خود تغییر معادلات را در جهان رقم بزند. امروز ایران نه تنها واردکننده سلاح نیست، بلکه با اعتماد به نفس و با پشتیبانی عملیاتی می تواند به منظور صادرات، در نمایشگاه های بزرگ دنیا حاضر شده و مشتری های جهانی خود را پیدا کند. 

ایران در حال حاضر صادرکننده انواع سلاح به ده ها کشور دنیاست. برخی کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل مشتری پر و پا قرص سلاح های ایرانی هستند و حالا بعد از عملیات «وعده صادق» قطعا بازار فروش تسلیحات نظامی ایران رونق بیشتری خواهد گرفت. این مقایسه اردیبهشت ها در واقع اشاره ای کوتاه به وضعیت قدرت ایران در فاصله کمتر از نیم قرن است. نیم قرن، زمان زیادی برای تبدیل شدن یک کشور نیمه مستعمره به یک قدرت جهانی نیست.

پایان خبر هیاهو