«علم و فناوری» کلیدواژه مهم رهبری در سال 1402/ از پیشرفت های ایران در نانو و زیست فناوری تا حمایت از دانش بنیان ها

بازخوانی سخنان رهبری درباره دانش بنیان ها؛

مقام معظم رهبری در سال 1402 در حوزه علم و فناوری به نکات راهبردی اشاره کردند که از جمله آنها افزایش درآمد شرکت های دانش بنیان، پیشرفت های ایران در حوزه نانو و زیست فناوری، عدم ورود محصولات خارجی برای حمایت از دانش بنیان ها و قانون جهش تولید دانش بنیان بود.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری هیاهو، مقام معظم رهبری در سالی که گذشت نیز همچون سال های گذشته به موضوع علم و فناوری در سخنرانی های مختلف اشاره کردند. در سخنان نوروزی 1402 ایشان ضمن اشاره به موفقیت دانش بنیان انتقاداتی هم داشتند که مبنی بر عدم افزایش دوبرابری شرکتها بود.

تهیه نقشه راه اقتصاد دانش بنیان از جمله تکالیفی بود که رهبری بر دوش دولت سیزدهم گذاشتند. همچنین یکی از نکات مهم و راهبردی سخنان رهبری در سال 1402 در بخش شرکت های دانش بنیان و فناور، جلوگیری از ورود محصولاتی است که مشابه داخل دارند که البته در گذشته نیز بار ها تکرار کرده بودند.

اشاره رهبری به قانون جهش تولید دانش بنیان از دیگر محور های صحبت هایشان در اکوسیستم علم و فناوری کشور بود که ایشان، این قانون را یک قانون راهبردی توصیف کردند.

در این گزارش سعی کردیم با احصای سخنان و کلیدواژه های پربسامد مقام معظم رهبری در موضوعات علم و فناوری، به تبیین گفتمانیشان در موضوعات علم و فناوری کشور بپردازیم.

کمک به شرکت های دانش بنیان تحقق پیدا کرد/ درآمد شرکت های دانش بنیان افزایش پیدا کرد

مقام معظم رهبری در اجتماع زایران و مجاوران حرم مطهر رضوی در اولین روز سال 1402 فرمودند: «کمک به شرکت های دانش بنیان که من سال گذشته توصیه کردم و خوشبختانه تحقّق پیدا کرد؛ اگر چه به قدری که ما خواسته بودیم انجام نشد، امّا توسعه پیدا کرد. شرکت های دانش بنیان کار های زیادی کردند؛ هم تلاششان زیاد شد، هم فراورده هایشان بیشتر شد، هم درآمدهایشان بیشتر شد؛ [ایجاد]بنگاه های کوچک، دانش بنیان کردن کارخانجات بزرگ؛ اینها اقدامات مفیدی است که به این تحوّل کمک می کند.»

«پیشرفت های علمی ایران در حوزه های نانو، زیست فناوری و … از کشور های پیشرفته دنیا نیز جلوتر بوده است.»

ایشان در ادامه تاکید کردند که «یکی از مهم ترین نقاط قوّت ملّت ایران و جامعه اسلامی ما این است که بنیه درونی جامعه اسلامی ما قوی و مستحکم است.»

ایشان در ادامه سخنرانی خود یکی نشانه های این استحکام را پیشرفت های علم و فناوری  ایران دانستند و فرمودند: «یک نشانه ی دیگر، پیشرفت های بزرگ ملّت ایران است. نمیخواهند بگذارند این حرف ها تکرار بشود. دشمن از تکرار این حرفها، از بیان این حرف ها بشدّت ناراحت و ناراضی است، امّا واقعیّت است. ما پیشرفت هایی پیدا کرده ایم که من حالا گذرا به بعضی اشاره میکنم، و همه ی این پیشرفت ها در دوران تحریم بود، در دوران محاصره ی اقتصادی بود، در دوران شدیدترین فشار های اقتصادی ای بود که تا آن زمان اتّفاق افتاده بود؛ این را خود آمریکایی گفتند؛ آمریکایی ها گفتند که فشار اقتصادی ای که روی ایران گذاشتیم، در طول تاریخ بی سابقه است؛ راست میگویند، با همه ی دروغ گویی شان این حرف را راست گفتند؛ بی سابقه ترین فشار اقتصادی بود. در چنین شرایطی ملّت ایران پیشرفت پیدا کرد. در حوزه ی علم پیشرفت پیدا کرد، در حوزه ی فنّاوری پیشرفت پیدا کرد، در بعضی از حوزه ها ی علمی در ردیف های اوّل دنیا قرار گرفت؛ یک جا جزو پنج کشور اوّل دنیا، یک جا جزو ده کشور اوّل دنیا، یک جا جزو سه کشور اوّل دنیا؛ در بین دویست کشور. پیشرفت های علمی ما، پیشرفت های فنّاوری ما این جوری است؛ در نانو، در زیست فنّاوری، در بخش های مختلف؛ در بخش سلامت، پیشرفت های ایران از بسیاری از کشور های پیشرفته ی دنیا بهتر بوده؛ در قضیّه ی کرونا این قضیّه خودش را نشان داد؛ در بخش هسته ای، در بخش هوافضا، در بخش دفاعی؛ که این [پیشرفت]بخش دفاعی را همه ی آنها دارند میگویند و اعتراف میکنند؛ برای اینکه بتوانند یک آتویی علیه جمهوری اسلامی درست کنند، اعتراف می کنند که ایران از لحاظ دفاعی، از لحاظ تسلیحات جلو رفته. در بخش زیست فنّاوری، پیشرفت فراوان [داشته ایم]. دنیا ما را تحسین کرد، دانشمندانِ دنیا دانشمندانِ ما را تحسین کردند، دانشمندان جوان ما را تحسین کردند.»

«پیشرفت در حوزه ی زیرساخت های کشور؛ در جادّه، در ریل، در سدسازی، در آب رسانی ــ [مثل]همین آب رسانی غدیر که [افتتاحش]اخیراً انجام گرفت (5) ــ در ساخت پالایشگاه، در ساخت بیمارستان؛ که بسیاری از اینها در همین 1401 انجام گرفته است؛ که یک قسمتی، یک بخشی در پارس جنوبی تماماً از صفر تا صدش ایرانی است؛ این [پیشرفت]اتّفاق افتاد؛ کِی؟ در وقتی که این همه تحریم هست، این فشار اقتصادی هست. [پیشرفت]در تولید گاز مایع که یکی از کار های بسیار مهم بود ــ که یک گشایشی برای کشور به وجود می آورد ان شاءالله ــ در همین دوران اخیر به وجود آمد؛ در دوران های گذشته هم کار های مفصّلی انجام گرفته است. »

ظرفیت های علمی و فناورانه در کشور فراوان است

مقام معظم رهبری در 15 فروردین و در دیدار با مسیولان نظام فرمودند: «ما ظرفیّتهای زیادی در کشور داریم. بعضی از امکاناتِ ما امکانات سخت افزاری است؛ منابع طبیعی داریم، موقعیّت جغرافیایی داریم، زیرساخت های اقتصادی داریم ــ کارخانجات، دستگاه ها ــ بعضی، امکانات نرم افزاری است؛ نیروی انسانی خلّاق داریم، جوان های پُرانگیزه داریم، ظرفیّت های علمی داریم، ظرفیّت های فنّاوری داریم، فکر های نو داریم. خیلی از صاحبان فکر برای بنده نامه مینویسند، بنده هم وقت میگذارم خیلی از نامه های افرادی را که کارشناس این مسایل هستند میخوانم؛ البتّه مرجع اقدام بنده نیستم، میفرستم برای دستگاه ها، لکن میخوانم نامه ها را.»

دولت باید نقشه راه دانش بنیان کردن اقتصاد ملی را تهیه کند

ایشان در ادامه تاکید کردند «نقشه راهِ دانش بنیان کردنِ اقتصاد ملّی و برنامه ی عملیّاتی کردن آن را مسیولین محترم در دولت باید تهیّه کنند و به مردم هم اطّلاع بدهند.»

مقام معظم رهبری فرمودند: «یکی از تجربه های خوب، همین شرکت های دانش بنیان است؛ این تجربه خوبی است. البتّه فقط منحصر به این نباید باشد که حالا عرض میکنم، امّا این یک تجربه خوبی بود. [برای]شرکت های دانش بنیان سازوکاری به وجود آمد که موجب شد افرادی که بااستعداد بودند، نخبه بودند، توانایی داشتند، انگیزه داشتند، بیایند و هزاران شرکت دانش بنیان را به وجود بیاورند، رشد تولید را بالا بردند، کمک کردند؛ این شرکت ها خیلی تاثیر داشت و البتّه باید افزایش هم پیدا کند. خود این دانش بنیان کردنِ کار ها یک برنامه ریزی لازم دارد. کدام بخش ها باید دانش بنیان بشوند؟ مثلاً حالا فرض کنید بخش نفت یا بخش کشاورزی باید دانش بنیان بشود؛ چه جوری؟ با چه برنامه ای؟ چه کسانی می توانند وارد این کار بشوند؟ این یک طرح و برنامه لازم دارد که [باید]به مردمی که توانایی دارند، علاقه دارند و می خواهند در این کار مشارکت کنند، اعلام بشود. ما از لحاظِ نیروی انسانیِ جوانِ تحصیل کرده ظرفیّت بالایی داریم؛ بحمدالله تا کنون، جوانِ آماده ی تحصیل کرده خیلی داریم؛ خیلی هایشان به کار هایی مشغول هستند که متناسب با رشته های تحصیلی شان هم نیست، امّا مشغولند به خاطر اینکه کاری که متناسب با آن رشته باشد در اختیارشان قرار نگرفته.

اگر ما این طرّاحی را بتوانیم درست انجام بدهیم، این مشکل برطرف خواهد شد. نقشه ی راهِ دانش بنیان کردنِ اقتصاد ملّی و برنامه ی عملیّاتی کردن آن را مسیولین محترم در دولت باید تهیّه کنند، به مردم هم اطّلاع بدهند و زمینه مشارکت آنها را فراهم کنند؛ همین طور که عرض کردم مشخّص بشود چه بخش هایی در اولویّت دانش بنیان شدن هستند و شیوه های دانش بنیان شدن آنها چیست؛ اینها را مشخّص کنند، به اطّلاع مردم برسانند. باید ساختارسازی بشود؛ [برای]اشتراک مردم به صورت شرکت های دانش بنیان، باید یک ساختاری تولید بشود، به وجود بیاید و به مردم هم اعلام شود.»

قانون جهش تولید دانش بنیان یک قانون راهبردی است

مقام معظم رهبری در خردادماه در دیدار با نمایندگان مجلس شورای اسلامی، قانون جهش تولید دانش بنیان را یک قانون راهبردی دانستند.

اشاره مقام معظم رهبری به «اَلعِلمُ سُلطان»؛ پیشرفت های علمی مانع از آسیب های متعارف دنیا به ایران

مقام معظم رهبری در مهرماه و در دیدار نخبگان و استعداد های برتر علمی کشور فرمودند: «در یک جا هایی رتبه های بالای علمی پیدا کرده ایم، رتبه ی علمی مان در دنیا رتبه ی نسبتاً خوبی است ــ اینها هست ــ، امّا امروز ما احتیاج داریم به یک حرکت مبتکرانه ای از سوی دستگاه های علمی کشور تا عقب نیفتیم. ما حرکت کردیم، امّا دیگران هم حرکت کردند؛ حتّی عدّه ای از کشور های منطقه با مشاهده ی پیشرفت ایران تشویق شدند به حرکت کردن، در حالی که عقب بودند؛ امروز ما به آمار ها که نگاه میکنیم، می بینیم اینها خیلی جلو آمده اند. بیمِ آن وجود دارد که ما از مسابقه ی علمی دنیا عقب بمانیم؛ جدّاً این بیم وجود دارد. میدانید و بار ها بنده گفته ام که «اَلعِلمُ سُلطان»؛ (4) علم قدرت است. اگر بخواهیم کشور از آسیب های متعارف کشور های دنیا مصون و برکنار بماند، در درجه ی اوّل، یک کار مهم پیشرفت علمی است؛ اگر عقب ماندیم، آسیب پذیر خواهیم شد؛ باید تلاش کنیم عقب نمانیم.»

تاکید رهبری بر غرّه نشدن از سرعت رشد علمی ایران

رهبری با بیان اینکه سرعت رشد علمی ایران 13 برابر متوسط سرعت رشد جهانی است تاکید کردند که نباید به این سرعت رشد علمی غرّه شویم چراکه هنوز در دانش عقب هستیم.

ایشان فرمودند: «مراکز داوری جهانی در زمینه ی مسایل علمی، آن روز گفتند که سرعت رشد علمی کشور سیزده برابر یا دوازده برابرِ متوسّطِ سرعتِ رشد جهانی است! خب این مسیله ی خیلی مهمّی است؛ این اتّفاق افتاد. بنده همان وقت ها ــ یعنی چند سال قبل از این ــ در چند جلسه ی علمی و دانشگاهی و … یک مطلبی را بیان کردمو آن این بود که گفتم این جوری گفته میشود که سرعت رشد [علمی]ما زیاد است، امّا به این مغرور نشویم، ما به این غرّه نشویم که حالا سرعت رشدمان این قدر زیاد است؛ برای خاطر اینکه با وجود این سرعت رشد، ما هنوز در دانش عقبیم؛ ما نسبت به دنیای علم، از لحاظ علمی عقبیم. این «عقب بودن» را البتّه من در مواردی تشریح کردم، دیگر نمیخواهم تکرار کنم یا بگویم. ما عقبیم، علّت این عقب بودن هم این است که در یک دوران طولانی ای، در زمان حکومت طواغیت و سلاطین ظالم و خودکامه ــ چه پهلوی ها، چه قاجاری ها ــ این کشوری که آن سابقه ی علمی و فرهنگی را دارد، در قعر جدول رتبه بندی علمی دنیا قرار داشته، هیچ چیز نداشته، هیچ چیز نبوده است.»

محصولات شرکت های دانش بنیان نباید وارد شود/ احساس مفید بودن نخبگان با تشکیل شرکت های دانش بنیان

ایشان در ادامه با بیان اینکه یکی از بهترین راه هایی که نخبه احساس کند مفید است تشکیل شرکت های دانش بنیان است تاکید کردند که محصولات این شرکت های دانش بنیان نباید از کشور های خارجی وارد شود.

مقام معظم رهبری فرمودند: «یکی از بهترین راه هایی که نخبه احساس کند مفید است تشکیل شرکت های دانش بنیان است. شرکت های دانش بنیان، هم پیشرفت اقتصادی به کشور میدهد، هم نشاط در کشور ایجاد می کند، هم پیشرفت علمی به کشور می دهد، هم نخبه ها را حفظ می کند و از وجود نخبه ها برای کشور استفاده می شود. بنابراین، من تاکید می کنم که شرکت های دانش بنیان را تقویت کنید؛ و یکی از راه های تقویت این است که محصولات این شرکت ها دیگر از خارج وارد نشود. در همین اواخر، چند گزارش شکایت آمیز به من شده که شرکت دانش بنیان می گوید «ما این محصول را تولید می کنیم، فلان دستگاه اداری که مصرف کننده این محصول است، این را از خارج وارد می کند»؛ چرا؟ باید یاد بگیریم، عادت کنیم ــ بخصوص دستگاه های دولتی که غالباً جزو مشتری های مهمّ این محصولات هستند که از محصول داخلی استفاده کنیم. این مسیله که این همه تکرار می شود، اوّلین مخاطبش خود ما هستیم، خود مسیولین هستند، دستگاه های دولتی هستند، دستگاه های حکومتی هستند؛ اینها بایستی از محصولات داخلی استفاده کنند و در درجه اوّل از همین محصولات شرکت های دانش بنیان.»

آنچه که در نگاه مقام معظم رهبری مشهود است این است که افزایش شرکت های دانش بنیان همیشه جزو مطالبات ایشان بوده است. ایشان درگذشته افق 400 هزار شرکت دانش بنیان را تعیین کرده بودند و سال گذشته نیز دوبرابر شدن شرکت های دانش بنیان را مطالبه کرده بودند که تا حدودی البته نه به صورت کامل، محقق شد که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری متولی این امر است.

قانون جهش تولید دانش بنیان به عنوان یکی از قوانین مترقی کشور بعد از یک دهه از گذشت قانون قبلی، انتظار می رود که تحول جدی در رشد شرکت های دانش بنیان و اکوسیستم علم و فناوری کشور ایجاد کند. این قانون یکی از دقیق ترین قوانین کشور برای حمایت از تولید داخل و رشد محصولات و شرکت های دانش بنیان است که رهبری نیز در سال گذشته به آن اشاره داشتند.

ایران در حوزه های مختلفی علم پیشرفت ها و دستاورد های بسیار زیادی داشته است که گاهاً این پیشرفت ها گفته و شنیده نمی شود که رهبری به درستی این دستاورد ها را یادآوری کردند که این پیشرفت ها در حوزه های نانو و زیست فناوری و بخش های مختلف هسته ای، دفاعی، هوا و فضا و … است.

درنهایت چیکده سخنان ایشان در موضوعات علم و فناوری «اَلعِلمُ سُلطان»؛ علم قدرت است. آن چیزی که باعث قدرت در همه زمینه ها برای یک ملت خواهد شد علم است و همان طور که مقام معظم رهبری اعلام کردند اگر می خواهیم کشور از آسیب های مختلف محفوظ بماند بایستی به دنبال پیشرفت های علمی باشیم.