امید و امکان های تولید آن در کشور

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری هیاهو، دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی با عنوان «واکاوی موضوع امید و امکان های تولید آن توسط مجلس شورای اسلامی» آورده است که در نگاه جامعه شناسی، امید اجتماعی زمانی به وجود می اید که ساختار های اجتماعی مسیر های متعددی را برای رسیدن به اهداف شهروندان فراهم آورد. اما اگر این مسیر ها محدود یا خارج از دسترس باشند، احتمال سرخوردگی و ناامیدی شهروند افزایش می یابد.

«رونالد آرنسون» مفهوم امید اجتماعی را مبنا و شالوده اراده اجتماعی و اقدام سیاسی می داند. کوشش های جمعی برای دستیابی به اهداف عملی اجتماعی باعث خلق شیوه های جدید تفکر، تجربه، درک و اقدام می شود. امید اجتماعی زمانی متولد می شود که افراد با یک هدف خاص، در کنار هم قرار گیرند. 

* تولید امید اجتماعی به عنوان یک ضرورت

این گزارش مطرح می کند که رویکرد اجتماعی، مقوله امید را در متن وسیع تر اجتماعی قرار می دهد. امید اجتماعی آن چیزی است که در معرفت و آگاهی جمعی کنشگران ساری و جاری است و باید تعامل کنشگر و نظام اجتماعی واکاوی شود. امید اجتماعی یک پروژه واقع گرایانه است که به بهبود و به سازی شرایط اجتماعی کمک می کند.

امید اجتماعی ابزار مفهومی است که نشان می دهد چگونه می توان از وضع کنونی، به شیوه ای مسالمت جویانه، به آینده بهتری رسید. اگر این احساس اجتماعی، واقع گرایانه نباشد، با آرزو، خوش خیالی، و خوش بینی مواجه هستیم نه امید اجتماعی. 

این گزارش ادامه می دهد که امید اجتماعی، به معنای وجود امکان های مختلف برای پیگیری اهداف توسط شهروندان است. در این چارچوب، مهم ترین اقدام مجلس شورای اسلامی برای امید آفرینی، «گشودن امکان» است. زمانی که مجلس شورای اسلامی راه های گوناگون و مختلفی برای شهروندان تدارک ببیند که با رفع موانع و تسهیل گری به منظور کنشگری فعال، برای بهبود زندگی اجتماعی خود تلاش کنند، به ارتقای امید اجتماعی کمک کرده است. 

* تاکید بر نقش مردم به عنوان «شریک سیاست گذاری» 

این گزارش مطرح می کند که برای افزایش امید اجتماعی، مهم است که مجلس نسبت به طرح ها و پیام هایی که از سوی مردم ارسال می شود نفوذناپذیر نباشد؛ بلکه فعالانه آنها را دریافت کند و در دستور کار قرار دهد.

به عبارت دیگر مردم بتوانند از روش های گوناگون، اهداف خود را در صحن مجلس پیگیری کنند. پارلمانی که نقش مردم را به عنوان «شریک سیاست گذاری» در نظر می گیرد و آنها را در فرایند قانون گذاری مشارکت می دهند امیدآفرین است. 

این گزارش در ادامه ابزار هایی را بررسی کرده که در اختیار مجلس است و با عملیاتی کردن آنها امید اجتماعی افزایش می یابد؛ و توی مردمی قانون یا همه پرسی ملغاکننده: به این معنا که مردم اجازه داشته باشند با یک «قانون جدیداً تصویب شده» یا یک «قانون در حال اجرا» مخالفت بورزند. پس از طرح یک درخواست از سوی مردم که حاوی حداقل امضا های لازم باشد اقدام به همه پرسی برای نسخ تمام یا قسمتی از یک قانون آغاز می شود.

در پارلمان هلند اگر پس از تصویب یک قانون در مجلس، 40 هزار نفر ظرف سه هفته خواهان و توی مردمی قانون شوند، اجرای قانون متوقف می شود. سپس شش هفته مهلت داده می شود و اگر در این مدت 600 هزار نفر به این درخواست رای بدهند، همه پرسی ملغاکننده برگزار می شود. در این همه پرسی وتو یا تصویب طرح به همه پرسی گذاشته می شود.

این گزارش همه پرسی تقنینی مشورتی یکی دیگر از ابزار های مورد اشاره در این گزارش است و در توضیح آن مطرح می شود که بر اساس این قاعده، همه یا بخش هایی از طرح یا لایحه در معرض نظر مردم قرار داده می شود و نظر مشورتی شهروندان دریافت می گردد. قاعدتاً مجلس الزامی ندارد که از نتیجه این همه پرسی اطاعت کند. 

* توجه به پیشنهادات مردمی

این گزارش در توضیح پیشنهاد مردمی قانون آورده است که: در برخی از کشور ها این اختیار به مردم داده شده که پیشنهادی مبنی بر اصلاح یا تصویب قانون ارایه کنند.

این کار از دو طریق ممکن است. اول اینکه یک متن تدوین شده در قالب طرح قانونی از سوی عموم مردم تهیه و به مجلس ارسال شود. دوم اینکه مردم موضوعی را پیشنهاد کنند که در دستور کار مجلس قرار گیرد و در صحن علنی مورد بحث قرار گیرد.

در مجلس عوام انگلستان، به صورت سالانه سه تاریخ مشخص می شود تا موضوع هایی که به درخواست مردم باید مورد توجه مجلس قرار گیرد در صحن پارلمان به بحث گذاشته شود. در ایتالیا بر اساس ماده 50 قانون اساسی، شهروندان می توانند با ثبت درخواست، تصویب ابزار های قانونی را مطالبه کنند یا نیاز های جمعی خود را ابراز کنند. جالب است که عریضه های ثبت شده در پارلمان ایتالیا در سال های اخیر چند برابر شده اند. 

* صدا دادن به افکار عمومی

در این گزارش در توضیح عریضه مطرح می شود که عبارت است از اینکه شماری از شهروندان بررسی امری را بخواهند. عریضه تلویحاً معنی شکایت نامه نیز می دهد و به این معناست که عده ای از شهروندان از دولت شکایت کنند و از نمایندگان خود در مجلس بخواهند که حق آنها را استیفا کند.

عریضه ابزار موثری است برای صدا دادن به افکار عمومی در رابطه با سیاستی خاص. قابل تصور است که اگر مردم بتوانند از طریق مجلس شورای اسلامی دادخواهی کنند، تا چه اندازه امید مردم به این نهاد و کل نظام جمهوری اسلامی افزایش می یابد. در اتریش بنا بر ماده 41 قانون اساسی این کشور گروهی از شهروندان می توانند با استناد به حق ارایه عریضه، مستقیماً از پارلمان بررسی امری را درخواست کنند. پارلمان آلمان نیز به عریضه بهای زیادی داده و از آن برای مردمی شدن پارلمان استفاده کرده است.

در پارلمان اسکاتلند عریضه توانایی تغییر قانون، یا سیاست دولت، یا تجدیدنظر در اصول یک موضوع، یا تغییر تصمیم را دارد. 

* ارتباط چهره به چهره با مردم

این گزارش ادامه می دهد که ارتباط چهره به چهره می تواند باعث شود که مردم احساس کنند صدای آنها توسط نمایندگان شنیده می شود. توجه بیشتر به این ابزار می تواند امید اجتماعی را افزایش دهد. در این ارتباط ها، شهروندان مسایل و مشکلات عمومی (و نه مسایل شخصی و محدود) را بیان کرده و از منظر خود راه حل ها را بیان می کنند. این صحبت ها به منظور ایجاد تفاهم میان شهروندان و نمایندگان و افزایش همدلی و امید انجام می گیرد. 

در این گزارش آمده است که «ویزیت حوزه انتخابی» در پارلمان های ایرلند، اسکاتلند و بریتانیا رواج دارد. منظور از ویزیت حوزه انتخابی این است که در زمانی مشخص، نماینده مجلس جلسه های دو به دو با شهروندان حوزه انتخابی برگزار می کند و طی آن نگرانی ها، دغدغه ها و موضوع های مورد نظر شهروند به نماینده منتقل می شود. 

این گزارش در توضیح گردهمایی تالار شهر توضیح داده است که این نوع از ملاقات چهره به چهره در مجالس ایالتی آمریکا، استرالیا و کانادا جریان دارد. هدف از این جلسه همفکری نمایندگان مجلس با مردم و شنیدن دغدغه های آنهاست. به این منظور جلسه ای در یک مکان عمومی (از جمله تالار شهر، مدارس، کتابخانه ها، تالار شهرداری و کلیساها) برگزار می شود و شهروندان علاقه مند، میزبان نماینده حوزه انتخابیه می شوند.

برگزاری این جلسه قالب خاصی ندارد و پس از تشکیل، هرکدام از شهروندان می تواند موضوعی را مطرح کند و نظر نماینده مجلس را بخواهد. گردهمایی تالار شهر، ابزار مفیدی است که نمایندگان در جریان نظرات مردم در موضوع های مختلف قرار گیرند و در نتیجه یک درک مشترک به وجود آید.

* ارتباط مجلس با مردم از طریق رسانه ها

در این گزارش توضیح می دهد که ارتباط مجلس با مردم از طریق رسانه ها شامل ارتباط ویدیویی (مانند پخش جلسات علنی مجلس در وب، پخش جلسات کمیسیون در وب، کانال تلوزیونی مجلس، سرویس های اشتراک ویدیویی)؛ ارتباط تعاملی از طریق صفحه اینترنتی (صفحه اینترنتی مشورتی در رابطه با طرح های قانونی، صفحه اینترنتی مشورتی در رابطه با موضوع ها، گروه های گفتگوی برخط، ثبت اینترنتی عریضه، نظرسنجی های اینترنتی).

مرکز پژوهش های مجلس به منظور افزایش امید اجتماعی توسط مجلس شورای اسلامی پیشنهاداتی را مطرح می کند که به این شرح است؛ تاسیس برنامه های کاربردیِ جدید موبایل پایه (شبیه کلاب هاوس) که یک فضای عمومی برای گفتگو و کنش ارتباطی میان مردم و نمایندگان فراهم می کنند.

انجام همه پرسی تقنینی مشورتی. همه یا بخش هایی از طرح یا لایحه در معرض نظر مردم قرار بگیرد و نظر مشورتی شهروندان جویا شود. مجلس ملزم نیست از نتیجه همه پرسی اطاعت کند و تصمیم گیری نهایی بر عهده نمایندگان محترم است.

به رسمیت شناختن «پیشنهاد مردمی قانون». در این زمینه می توان بندی در آیین نامه داخلی مجلس گنجاند که بر اساس آن، مردم نیز اجازه داشته باشند که متنی را در قالب یک طرح به مجلس محترم تقدیم کنند. این پیشنهاد مردمی لازم است حد نصاب معینی امضای شهروندان را کسب کرده باشد. پیشنهاد مردمی قانون، با حمایت نمایندگان می تواند مانند یک طرح و لایحه در کمیسیون ها و صحن مجلس بررسی شود.

* تبدیل مجلس به اتاق شیشه ای با کمک انتشار داده ها

این گزارش همچنین پیشنهاد می دهد که شفافیت مجلس با انتشار داده های بیشتر افزایش یابد. مثلاً می توان صورت جلسه کمیسیون ها را در تارنمای مجلس منتشر کرد. 

پیشنهاد گشودگی و کاهش محرمانگی نیز در این گزارش مطرح شده و در توضیح آن آمده است که به این معنا که برخی داده ها و اطلاعات را می توان بر اساس درخواست شخصی شهروندان یا تشکل های اجتماعی در اختیار آنها قرار داد. 

این گزارش همچنین پیشنهاد می دهد که چند کرسی استماعی در کمیسیون ها به منظور افزایش شفافیت و آگاهی مردم نسبت به روند ها و فعالیت های مجلس شورای اسلامی درنظر گرفته شود. پیشنهاد می شود چند صندلی در کمیسیون ها در نظر گرفته شود که در موضوعات غیرمحرمانه برخی دانشگاهیان، شهروندان و افراد علاقه مند به صورت عضو استماعی در جلسه کمیسیون حاضر شوند. 

* برگزاری تور های مجلس گردی

در این گزارش پیشنهاد برگزاری تور های مجلس گردی برای بازدید مردم از محوطه مجلس در هنگام فعالیت را مطرح کرده و توضیح می دهد که این تور ها به صحن مجلس و کمیسیون ها هدایت می شوند تا شاهد فعالیت های مجلسیان باشند. در این برنامه، افراد فقط نظاره گر هستند و گفتگو با نمایندگان (که می تواند در فعالیت آنها اخلال ایجاد کند) در برنامه نیست.

در این بازدیدها، پذیرش محترمانه بازدیدکنندگان، مهیا کردن فضایی دوستانه و جذاب، و فراهم کردن فرصتی برای مشاهده کار هایی که مجلس انجام می دهد اهمیت دارد. 

پیشنهاد دیگر این گزارش حضور نمایندگان مجلس در دانشگاه ها و تبادل نظر با دانشجویان و اساتید در جلسه های مشترک و مطالعاتی است و در توضیح آن آمده است که منظور این است که دانشگاهیان و نمایندگان طرح و موضوعی را با هم بررسی و پیش ببرند. این نوع پیشبرد مشترک طرح ها و لوایح می تواند باعث امیدواری جامعه نخبگان شود. 

این گزارش همچنین پیشنهاد ارسال نامه راهنما با امضای رییس مجلس خطاب به جوانانی که به سن 18 سالگی رسیده اند و می توانند رای بدهند و توضیح اقدامات و کارویژه های مجلس، پخش مذاکرات کمیسیون ها از طریق رادیو یا اینترنت، ارسال اخبار، تصمیم ها، گزارش ها برای افرادی که در حوزه ای خاص (کسب و کار، کشاورزی، سیاست خارجی، …) اظهار علاقه کرده اند از طریق ایمیل یا پیام رسان ها و اصلاح تارنمای مجلس را مطرح می کند.