کلی‌گویی ضعف سند ملی هوش مصنوعی است/ وظایف دستگاه‌ها در این سند چیست؟

در گفت‌و‌گوی تفصیلی با هیاهو مطرح شد؛

به گزارش خبرنگار خبرگزاری هیاهو،تیر ماه امسال بود که شورای عالی انقلاب فرهنگی، سند ملی هوش مصنوعی را به نهاد‌ها و سازمان‌ها ابلاغ کرد. سندی که از سوی کارشناسان و فعالین این حوزه با موجی از انتقادات مواجه شد. از این رو به منظور بررسی سند ملی هوش مصنوعی و بیان نکات مثبت و منفی آن با محمدرضا موحدی صفت دانشیار دانشگاه عالی دفاع ملی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید: 

هیاهو: نظر شما درباره سند ملی هوش مصنوعی چیست؟

موحدی صفت: به صورت کلی اینکه برای فناوری هوش مصنوعی در سطح ملی یک سند راهبردی نوشته شود یک اقدام پسندیده است تا شیوه مواجهه با این فناوری در سطح ملی و توسط ارکان کشور و دستگاه‌های ملی مشخص شود. در این خصوص باید توجه داشت که این سند باید تکلیف هوش مصنوعی را در سطح همه ارکان و دستگاه‌های کلان کشور شامل دولت، سایر قوا و مجموعه‌های فراقو‌ه‌ای مشخص کند که البته در این حوزه چندان موفق نیست. اصولا برای هر فناوری نوظهوری مانند هوش مصنوعی باید سیاست‌های کلان مواجهه در سند‌های ملی مشخص شود که در این خصوص باید به کارکرد‌های خاص آن فناوری و نقطه اثر آن توجه داشت و از کلی‌گویی دوری شود. اگرچه تدوین این سند یک موفقیت محسوب می‌شود، اما به نظر می‌رسد، این سند با عجله تهیه شده و نتوانسته انتظارات همه بخش‌ها و دستگاه‌های کشور را برآورده کند.

عدم ورود سند هوش مصنوعی به حوزه‌های تخصصی 

هیاهو:این سند چه نکات مثبت و منفی دارد؟

موحدی صفت: این سند به همه ابعاد و مولفه‌های ملی در حوزه‌هایی نظیر اجتماعی، سیاسی، زیست محیطی و نظایر آن وارد نشده است و در برخی حوزه‌ها نظیر اجتماعی، سیاسی و دفاعی امنیتی دارای نقص می‌باشد. این سند بیشتر به صورت کمی تهیه شده و این مشکل در چشم‌انداز و سایر ارکان دیده می‌شود. به نظر می‌رسد این سند خیلی با عجله تهیه شده و نتوانسته همه ارکان ملی قدرت، علی‌الخصوص قدرت سایبری را پوشش دهد. عدم پرداختن به صورت تخصصی به فناوری هوش مصنوعی و کلی گویی در این زمینه از دیگر نقاط ضعف این سند ملی است. پرداختن بیش از حد به مباحث فرهنگی به خاطر آن است که این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه شده که به نظر می‌رسد اگر در شورای عالی فضای مجازی و با همکاری شورای عالی انفلاب فرهنگی تهیه می‌شد به واقعیت نزدیکتر بود. به طور کلی این سند به گونه‌ای است که در مورد بسیاری از فناوری‌های دیگر هم صدق می‌کند که این مساله از تخصصی بودن سند برای هوش مصنوعی کاسته است.این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه شده که به نظر می‌رسد اگر در شورای عالی فضای مجازی و با همکاری شورای عالی انفلاب فرهنگی تهیه می‌شد به واقعیت نزدیکتر بود.

این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه شده که به نظر می‌رسد اگر در شورای عالی فضای مجازی و با همکاری شورای عالی انفلاب فرهنگی تهیه می‌شد به واقعیت نزدیکتر بود

نقطه قوت اصلی این سند این است که در سطح ملی برای مساله هوش مصنوعی یک سند راهبردی تهیه شده است که طی آن به نحوه مواجهه کشور با این فناوری توجه شده است. اما به دلایلی که در بند ۵ عنوان گردید، این سند دارای اشکالات فراوانی است که لازم است در جلسات خبرگی مورد بحث قرار گیرد و نسخه‌های بعدی آن با همکاری شورای عالی فضای مجازی هر چه سریعتر منتشر شود.

هیاهو: بهتر نبود برای هر دستگاه برنامه، چشم انداز و نقشه راه واضح و مشخصی ارائه می‌شد؟

موحدی صفت: این مساله درست است و بهتر بود که در نگاشت نهادی به این مساله توجه می‌گردید. اما باید توجه داشت که این سند در سطح راهبردی و ملی است و باید حوزه‌های اصلی کشور در قالب مولفه‌های قدرت ملی (اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، حقوقی، فناورانه، دفاعی – امنیتی و زیست محیطی) تعیین و بر اساس تکلیف ارکان اصلی کشور در حوزه هوش مصنوعی مورد توجه قرار می‌گرفت. اصولا در سند‌های راهبردی معمولا یک نگاشت نهادی وجود دارد که وظایف دستگاه‌ها را مشخص می‌نماید به این صورت که یک دستگاه را به عنوان متولی اصلی مشخص کرده و دستگاه‌های همکار را مشخص می‌کند.

 سند‌های فناوری نوظهور نیاز به بروزرسانی یکی، دو ساله دارد 

هیاهو: دیگر کشور‌ها چه نقشه راه و سندی به چه صورت ارائه کردند؟

موحدی صفت: کشور‌های مختلف دنیا برای پذیرش هوش مصنوعی توانسته‌اند اسناد ملی و راهبردی را ایجاد نمایند. به عنوان مثال کشور امارات متحده عربی با داشتن وزارت هوش مصنوعی، سند راهبردی هوش مصنوعی را برای کشور تدوین نموده است. بررسی اسناد راهبردی در کشور‌های مختلف مخصوصا کشور‌های توسعه یافته نشان می‌دهد که همگی دارای سند راهبردی در سطح ملی هستند. این سند‌ها در بسیاری از کشور‌ها در یکی دو سال اخیر نگارش شده یا بروزرسانی شده است. نکته مهم اینکه این کشور‌ها علاوه بر فناوری هوش مصنوعی برای سایر فناوری‌های نوظهور مانند زنجیره بلوکی، اینترنت اشیاء یا نظایر آن هم اسناد راهبردی را تهیه و اجرایی نموده‌اند.

هیاهو: درباره حوزه تخصصی خود شما این سند را چطور ارزیابی می‌کنید؟

موحدی صفت: این سند دارای چالش‌هایی است که در ادامه به بخشی از این چالش‌ها اشاره می‌شود: مقدمه بسیار کلی است و ارتباط موثری با هوش مصنوعی ندارد؛ به همه ابعاد ملی تاثیرگذار از هوش مصنوعی اشاره نشده است؛ نگاشت نهادی برای دستگاه‌های اصلی ناقص می‌باشد؛ تصویر ارائه شده از زیست بوم ناقص می‌باشد؛ سیاست‌های ارائه شده دربرگیرنده کل حوزه اثر هوش مصنوعی بر کشور نیست؛ بسیار کلی گویی شده و به صورت تخصصی به فناوری هوش مصنوعی و اثر آن بر ارکان کشور پرداخته نشده است؛ شاخص‌های ارائه شده صرفا کمی و ناقص و مبهم می‌باشد؛ به فرآیند‌ها و روش‌ها توجه نشده است؛ و در نهایت بسیاری از راهبرد‌های ارائه شده از جنس راهکار هستند.

اشکالات اساسی سند در تعاریف بنیادین هوش مصنوعی 

هیاهو: این سند با توجه به شرایط موجود چقدر قابلیت عملیاتی شدن دارد؟

موحدی صفت: یک سند راهبردی در سطح ملی هنگامی قابلیت عملیاتی شدن دارد که اولا جامع، مانع و کامل باشد، ثانیا در سطح کلان کشور و به صورت راهبردی تهیه شود و در نهایت بک نگاشت نهادی برای دستگاه‌های کلان کشور تهیه شود که در این سند تقریبا همه این موارد مغفول مانده است. این سند حتی در تعاریف بنیادین هوش مصنوعی هم دچار اشکالات اساسی است و از منظر راهبردی به همه مسائل کلان کشور در حوزه هوش مصنوعی توجه نشده است. به عنوان مثال در بخش آموزش و پژوهش به اولویت اول تحت عنوان سامانه آموزش هوشمند شخصی شده و معلم یار مجازی اشاره شده است که جای بسی تامل دارد. یا مثلا در بخش دفاعی مواردی به صورت کلی عنوان شده است و فقط به فراجا اشاره شده است.

خلاء توجه به موضوعات زیرساختی هوش مصنوعی

هیاهو: در این سند چقدر به مسائل زیر ساختی موجود در کشور پرداخته شده؟ 

موحدی صفت: در حوزه زیرساختی فقط به شبکه ملی اطلاعات و زیرساخت‌های فنی و حکمرانی اشاره مختصر شده است. با توجه به آنکه حوزه زیرساخت و فیزیکی به عنوان یکی از مهمترین لایه‌ها در مدل فضای سایبر کشور می‌باشد، باید این حوزه به صورت کامل در سند هوش مصنوعی دیده شود. پرداختن به مساله هوشمندی در زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی و حوزه فیزیکی و فنی از مسائل بسیار مهم است که در این سند به صورت گذرا از آن عبور شده است. علاوه بر زیرساخت‌های فنی باید به زیرساخت‌های اطلاعاتی کشور هم اشاره شود که در این خصوص هم سند با چالش‌های جدی روبرو است.

اولا این سند نباید در شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین می‌شد. ثانیا برای تولید یک سند راهبردی ملی باید به نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات پرداخته شود که این مساله یک کار خبرگی کلان در سطح کشور را طلب می‌کرد

هیاهو: به نظر شما بهتر بود سند طی چه مراحلی تهیه میشد تا ایرادات و نواقص کمتری داشته باشد؟

موحدی صفت: اولا این سند نباید در شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین می‌شد. ثانیا برای تولید یک سند راهبردی ملی باید به نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات پرداخته شود که این مساله یک کار خبرگی کلان در سطح کشور را طلب می‌کرد. مطالعه تطبیقی اسناد ملی و بین‌المللی و استفاده از ظرفیت خبرگان دانشگاهی در حوزه‌های فنی و مدیریتی از دیگر اقداماتی است که باید شکل می‌گرفت. پس از آنکه نسخه اولیه این سند آماده شد، باید برای بررسی در اختیار افراد خبره و متخصص در حوزه‌های دانشگاهی، شرکت‌های دانش بنیان و پژوهشگاه‌های تخصصی قرار می‌گرفت و در نهایت پس از رفع ایرادات از منظر راهبردی هم بررسی‌های لازم صورت می‌گرفت تا منتشر شود که به نظر می‌رسد این گام‌ها به طور کامل انجام نشده است.

هیاهو: راهکار شما برای بهبود کیفیت سند چیست؟ آیا نیاز به بازنگری مجدد دارد یا همین سند قابلیت اجرایی شدن در بازه زمانی مشخص شده دارد؟

موحدی صفت: با توضیحات داده شده، این سند اصلا قابلیت اجرایی شدن ندارد و پیشنهاد می‌شود که گام‌های تولید یک سند ملی راهبردی با در نظر گرفتن اثر آن بر مولفه‌های قدرت بر اساس موارد ذکر شده انجام شود.