ماده قانونی مطالبه مهریه

زن به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، مالک مهریه می شود و حق مطالبه آن را در هر زمان و شرایطی دارد. این حق قانونی، از اساسی ترین حقوق مالی زوجه است که پشتوانه شرعی و حقوقی قوی در قوانین ایران از جمله قانون مدنی و قانون حمایت خانواده دارد. آگاهی از مواد قانونی مربوط به مهریه برای هر دو زوج، به ویژه در شرایط فعلی جامعه، امری ضروری و حیاتی است تا بتوانند از حقوق و تکالیف خود به درستی مطلع شوند.

مهریه، که ریشه در آموزه های اسلامی و سنت های دیرینه جامعه ایرانی دارد، به عنوان هدیه ای از جانب زوج به زوجه در نظر گرفته می شود و با انعقاد عقد دائم یا موقت، بر ذمه مرد مستقر می گردد. این حق مالی، نه تنها ضمانتی برای زن در طول زندگی مشترک است، بلکه در صورت بروز اختلافات و جدایی نیز می تواند پشتوانه ای مهم برای او باشد. پیچیدگی های حقوقی و رویه های قضایی مربوط به مطالبه مهریه، ایجاب می کند که اطلاعات دقیق و مستندی بر اساس مواد قانونی مشخص و دکترین حقوقی در دسترس همگان قرار گیرد. از تفاوت های مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه گرفته تا شرایط اعسار، تقسیط و حق حبس، همگی جنبه هایی هستند که در فرآیند مطالبه مهریه، اهمیت فراوانی پیدا می کنند. هدف این مقاله، ارائه یک راهنمای جامع و مستند برای روشن ساختن ابعاد حقوقی ماده قانونی مطالبه مهریه و مراحل اجرایی آن است تا مخاطبان بتوانند با درک صحیحی از این قوانین، گام های قانونی خود را با اطمینان بیشتری بردارند.

مبانی و تعاریف قانونی مهریه

برای ورود به بحث مطالبه مهریه، ابتدا لازم است تعاریف و مفاهیم بنیادین آن را از منظر قانون بررسی کنیم. مهریه تنها یک توافق مالی نیست، بلکه دارای چارچوب های حقوقی مشخص و آثار عمیقی بر روابط زوجین است.

مهریه چیست؟ (تعریف حقوقی)

مهریه یا مَهر در اصطلاح فقهی و حقوقی، مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح یا پس از آن، به موجب عقد نکاح، به زن می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. این مال می تواند عین معین، منفعت، دین یا حتی انجام یک عمل باشد. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، در مواد مختلفی به مهریه پرداخته است. ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی در این خصوص مقرر می دارد: مهریه باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت از آن بشود معلوم باشد. این ماده بر اهمیت تعیین دقیق و مشخص بودن مهریه تاکید دارد تا از هرگونه ابهام و نزاع احتمالی در آینده جلوگیری شود.

شرایط صحت مهریه شامل موارد زیر است:

• مالیت داشتن: مهریه باید دارای ارزش اقتصادی باشد و قابلیت خرید و فروش در بازار را داشته باشد.
• قابلیت تملک: زن باید بتواند مهریه را به مالکیت خود درآورد و از آن استفاده کند.
• معین بودن: مقدار، جنس و اوصاف مهریه باید به طور دقیق مشخص شود تا هیچ ابهامی در آن وجود نداشته باشد.
• مشروعیت: مهریه باید از نظر شرعی و قانونی حلال و مشروع باشد.

در صورت عدم رعایت این شرایط، ممکن است مهریه باطل شود و زن مستحق مهرالمثل گردد.

حق مالکیت زن بر مهریه و ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی

یکی از مهم ترین اصول حقوقی مربوط به مهریه، حق مالکیت فوری زن بر آن است. ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به صراحت بیان می کند: به محض عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این ماده نشان می دهد که مهریه صرفاً یک وعده نیست، بلکه با جاری شدن صیغه عقد، به مالکیت زن در می آید و او می تواند بلافاصله برای مطالبه آن اقدام کند، حتی اگر زندگی مشترک آغاز نشده باشد.

آثار حقوقی این مالکیت فوری عبارتند از:

• حق مطالبه فوری: زن می تواند از همان لحظه عقد، مهریه خود را مطالبه کند و هیچ کس نمی تواند مانع این حق شود.
• حق تصرفات مالکانه: زن می تواند مهریه خود را بفروشد، ببخشد، اجاره دهد یا هرگونه تصرف حقوقی دیگری در آن انجام دهد.
• عدم تاثیر بر فوت یکی از زوجین: در صورت فوت زوج قبل از پرداخت مهریه، مهریه از ترکه او پرداخت خواهد شد و در صورت فوت زوجه، ورثه او حق مطالبه مهریه را دارند.

انواع مهریه از منظر قانون مدنی

قانون مدنی ایران، سه نوع اصلی مهریه را به رسمیت شناخته است که هر یک شرایط و احکام خاص خود را دارند:

مهرالمسمی

مهرالمسمی، مهریه ای است که در زمان عقد نکاح با توافق کامل و صریح زوجین تعیین و در سند ازدواج درج می شود. این رایج ترین نوع مهریه است و بیشترین استناد را در پرونده های مطالبه مهریه دارد. ماده ۱۰۸۷ قانون مدنی مقرر می دارد: در نکاح دائم، ممکن است مهر تعیین نشود یا تعیین آن مجهول باشد. در این صورت، اگر نزدیکی واقع شود، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و اگر قبل از نزدیکی طلاق واقع شود، زن هیچ مهری نخواهد داشت مگر اینکه زوج به او مالی به عنوان مهر بدهد که مهرالمتعه نامیده می شود. این ماده به صورت غیرمستقیم بر اهمیت تعیین مهرالمسمی تاکید می کند، اگرچه وجود آن را شرط صحت عقد نمی داند.

مهرالمثل

اگر مهریه در عقد نکاح دائم تعیین نشده باشد یا تعیین آن باطل باشد (مثلاً به دلیل عدم مالیت یا جهالت)، و پس از عقد، نزدیکی بین زوجین واقع شده باشد، زن مستحق مهرالمثل می شود. ماده ۱۰۹۱ قانون مدنی بیان می دارد: در صورتی که مهرالمسمی در عقد نکاح دائم مجهول باشد و یا مهر تعیین نشده باشد و نزدیکی واقع شود، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.
نحوه تعیین مهرالمثل بر اساس شأن زن، وضعیت خانوادگی، سوابق اجتماعی و تحصیلی او و همچنین وضعیت مالی مرد توسط دادگاه مشخص می شود. این امر با ارجاع به کارشناس دادگستری صورت می گیرد.

مهرالمتعه

اگر در عقد دائم مهریه تعیین نشده باشد و قبل از نزدیکی، زوجین از یکدیگر جدا شوند (طلاق واقع شود)، زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود. ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی در این باره می گوید: هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و زن و مرد قبل از نزدیکی از یکدیگر جدا شوند، زن مستحق مهرالمتعه است.
میزان مهرالمتعه بر خلاف مهرالمثل که بر اساس شأن زن است، با در نظر گرفتن وضعیت مالی و اقتصادی مرد تعیین می شود. هدف از مهرالمتعه، جبران خسارت و دلجویی از زنی است که بدون دریافت مهریه و قبل از شروع زندگی مشترک رسمی، از همسرش جدا شده است.

مهرالسنه

مهرالسنه، یک مفهوم فقهی است که در روایات اسلامی به آن اشاره شده و به میزان مهریه ای اطلاق می شود که پیامبر اسلام (ص) برای دختران خود و سایر زنان اهل بیت (ع) تعیین فرموده اند. این مقدار ۵۰۰ درهم نقره (حدوداً معادل ۱۵۰-۲۰۰ مثقال نقره در زمان حاضر) است. اگرچه مهرالسنه به صراحت در قانون مدنی به عنوان یک نوع مستقل مهریه ذکر نشده، اما در رویه قضایی و فقه شیعه به عنوان یک توصیه اخلاقی و شرعی مورد توجه قرار می گیرد. اگر در سند ازدواج به این میزان اشاره شود، از لحاظ حقوقی به عنوان مهرالمسمی تلقی شده و قابل مطالبه است.

تمایز مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

نحوه تعیین و پرداخت مهریه می تواند به دو صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه باشد که هر یک دارای آثار حقوقی متفاوتی در فرآیند مطالبه هستند.

مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه به این معناست که زن می تواند هر زمان که بخواهد، بدون نیاز به اثبات تمکن مالی مرد، مهریه خود را مطالبه کند. در این حالت، پرداخت مهریه بر عهده مرد است و او موظف به پرداخت آن است، مگر اینکه اعسار خود را ثابت کند. اکثریت مهریه ها در ایران به صورت عندالمطالبه تعیین می شوند. زن می تواند از طریق اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده برای مطالبه این نوع مهریه اقدام کند.

مهریه عندالاستطاعه

مهریه عندالاستطاعه، نوعی از مهریه است که پرداخت آن مشروط به استطاعت مالی مرد است. در این حالت، زن برای مطالبه مهریه، علاوه بر اثبات اصل مهریه، باید اثبات کند که مرد توانایی مالی پرداخت را دارد. این امر بار اثبات را بر دوش زن می گذارد که معمولاً فرآیندی دشوارتر است. با تعیین مهریه به صورت عندالاستطاعه، مرد دیگر بابت عدم پرداخت آن، ممنوع الخروج یا بازداشت نمی شود، مگر اینکه تمکن مالی او توسط زن اثبات شود. این نوع مهریه به منظور کاهش فشار بر مردان و تشویق به تعیین مهریه های متعادل تر، در سال های اخیر رایج تر شده است.

ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، حق مالکیت زن بر مهریه را به محض عقد تثبیت می کند و او را قادر می سازد هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید، که نشان دهنده استقلال مالی و حقوقی زن در قبال این حق است.

مواد قانونی کلیدی و فرایند مطالبه مهریه

فرآیند مطالبه مهریه دارای ابعاد مختلفی است که با استناد به مواد قانونی گوناگون پیگیری می شود. شناخت این مواد و مراجع ذی صلاح برای هر دو طرف دعوا از اهمیت بالایی برخوردار است.

حق حبس مهریه: تبیین ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی

یکی از حقوق مهم و استثنائی زن در قبال مهریه، حق حبس است. ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی در این خصوص مقرر می دارد: زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.
این حق به زن اجازه می دهد تا زمانی که تمام مهریه عندالمطالبه او پرداخت نشده، از تمکین خاص (برقراری رابطه زناشویی) خودداری کند، بدون آنکه این امتناع، حق او را نسبت به دریافت نفقه از بین ببرد.
شرایط اعمال حق حبس عبارتند از:

• عندالمطالبه بودن مهریه: مهریه باید از نوع عندالمطالبه باشد. در مهریه عندالاستطاعه، حق حبس معنی ندارد.
• عدم تمکین خاص قبل از اعمال حق حبس: زن نباید پیش از مطالبه مهریه و اعلام حق حبس، تمکین خاص کرده باشد. اگر تمکین خاص صورت گرفته باشد، حق حبس ساقط می شود.
• آمادگی برای تمکین پس از دریافت مهریه: زن باید پس از دریافت مهریه، آمادگی خود را برای ایفاء وظایف زناشویی اعلام کند.

آثار حقوقی حق حبس شامل موارد زیر است:

• زن همچنان مستحق دریافت نفقه است، حتی با عدم تمکین خاص.
• مرد نمی تواند به دلیل عدم تمکین خاص، حکم الزام به تمکین از دادگاه دریافت کند.
• این حق می تواند اهرم فشاری برای زن جهت دریافت مهریه باشد.

محدودیت ۱۱۰ سکه در مطالبه مهریه (ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده)

در سال های اخیر و با هدف جلوگیری از حبس مردان به دلیل عدم پرداخت مهریه و تعدیل انتظارات، قانونی تحت عنوان ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ وضع شد. این ماده بیان می کند: هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکه بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (۳) قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد، در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است.
مفاد این ماده به این معناست که:

• تا ۱۱۰ سکه: برای مطالبه مهریه تا ۱۱۰ سکه بهار آزادی، مقررات مربوط به حبس و ممنوع الخروجی مرد (ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی) قابل اعمال است. یعنی در صورت عدم پرداخت و اثبات تمکن مالی مرد، او ممکن است بازداشت شود.
• مازاد بر ۱۱۰ سکه: برای بخش مازاد بر ۱۱۰ سکه، تنها در صورتی مرد ملزم به پرداخت است که ملائت (تمکن مالی) او توسط زن اثبات شود. در این بخش، عدم پرداخت مهریه موجب حبس مرد نمی شود.

فلسفه این ماده، ایجاد تعادل بین حقوق زن و مرد و کاهش تبعات ناشی از مهریه های سنگین بود. البته این محدودیت به معنای باطل شدن مهریه بالای ۱۱۰ سکه نیست، بلکه تنها در نحوه ضمانت اجرای آن تفاوت ایجاد می کند. شروط ضمن عقد، مانند شرط پرداخت تمام مهریه حتی بیش از ۱۱۰ سکه در صورت طلاق، می تواند در موارد خاصی این قاعده را تحت الشعاع قرار دهد.

مراجع قانونی صالح برای مطالبه مهریه

مطالبه مهریه می تواند از طریق دو مرجع اصلی اجرای ثبت و دادگاه خانواده و در مواردی شورای حل اختلاف صورت پذیرد. انتخاب هر یک از این مراجع بستگی به شرایط پرونده، نوع مهریه و اموال مرد دارد.

اجرای ثبت

مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، سریع ترین و کم هزینه ترین راهکار برای زنانی است که سند ازدواج رسمی دارند و مهریه آن ها عین معین (مانند آپارتمان) یا سکه و وجه نقد است.
شرایط و مزایا:

• وجود سند ازدواج رسمی و لازم الاجرا.
• عدم نیاز به تشکیل پرونده قضایی و دادرسی طولانی.
• امکان توقیف اموال منقول و غیرمنقول و حساب های بانکی مرد به سرعت.

مراحل اقدام و مدارک مورد نیاز:

• زن با در دست داشتن اصل سند ازدواج به دفترخانه ای که عقد در آن جاری شده مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه می کند.
• اجرائیه به مرد ابلاغ می شود و او ۱۰ روز فرصت دارد مهریه را پرداخت کند یا ترتیبات پرداخت را فراهم آورد.
• در صورت عدم اقدام مرد، زن می تواند با معرفی اموال او به اداره ثبت، تقاضای توقیف اموال را بنماید.

قانون حاکم: این فرآیند بر اساس آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا و قانون ثبت اسناد و املاک صورت می گیرد.

دادگاه خانواده

در مواردی که مهریه عندالاستطاعه باشد، مرد اموالی برای توقیف از طریق ثبت نداشته باشد، یا زن همزمان با مطالبه مهریه درخواست های دیگری مانند طلاق یا نفقه نیز داشته باشد، مراجعه به دادگاه خانواده ضروری است.
شرایط و مزایا:

• صلاحیت عام دادگاه خانواده برای رسیدگی به کلیه دعاوی خانواده از جمله مهریه.
• امکان بررسی دعوای اعسار از سوی مرد.
• امکان توقیف اموال مرد از طریق دستور تامین خواسته (ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی) قبل از صدور حکم نهایی.

مراحل تقدیم دادخواست، رسیدگی و صدور حکم:

• تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی.
• تشکیل جلسه رسیدگی با حضور طرفین یا وکلای آن ها.
• صدور حکم پرداخت مهریه و در صورت لزوم، حکم اعسار و تقسیط.

قانون حاکم: قوانین اصلی حاکم بر این فرآیند شامل قانون حمایت خانواده و قانون آیین دادرسی مدنی است.

شورای حل اختلاف

شوراهای حل اختلاف نیز در برخی موارد صلاحیت رسیدگی به دعاوی مهریه را دارند، به خصوص برای مبالغ کمتر.
صلاحیت شوراهای حل اختلاف در مطالبه مهریه:

• مطابق با قانون شوراهای حل اختلاف، شوراهای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به دعاوی مالی تا سقف مشخصی (که این مبلغ به صورت دوره ای تغییر می کند و در حال حاضر تا سقف ۲۰ میلیون تومان است) را دارند.
• اگر مهریه زن کمتر از این سقف باشد، می تواند دادخواست خود را به شورای حل اختلاف ارائه کند.

مزایا:

• رسیدگی سریع تر و غیررسمی تر نسبت به دادگاه.
• هزینه دادرسی کمتر.

نکات: در صورتی که مبلغ مهریه از سقف تعیین شده توسط شورا بیشتر باشد، شورای حل اختلاف قرار عدم صلاحیت صادر و پرونده را به دادگاه خانواده ارسال می کند.

مطابق با ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، در مطالبه مهریه، تنها تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی ضمانت اجرای حبس و ممنوع الخروجی قابل اعمال است و برای مازاد بر آن، صرفاً اثبات تمکن مالی مرد ملاک پرداخت خواهد بود.

ابعاد ویژه حقوقی و مواد قانونی مرتبط با مهریه

در کنار مباحث عمومی مطالبه مهریه، برخی مسائل خاص حقوقی نیز وجود دارد که نیاز به تبیین دقیق مواد قانونی مربوطه دارند. این موارد می توانند شامل اعسار، محاسبه نرخ روز، وضعیت دختر باکره، عقد موقت و بخشش مهریه باشند.

اعسار و تقسیط مهریه: استناد به قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی

پس از صدور حکم قطعی مبنی بر محکومیت مرد به پرداخت مهریه، ممکن است مرد توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد. در این صورت، او می تواند درخواست اعسار و تقسیط مهریه را به دادگاه ارائه دهد.
مفهوم اعسار:
اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت دیون و بدهی های خود است. مردی که محکوم به پرداخت مهریه شده و مدعی است توانایی پرداخت یکجای آن را ندارد، می تواند با ارائه دادخواست اعسار، از دادگاه تقاضا کند تا پرداخت مهریه را به صورت اقساطی تعیین کند.
مواد قانونی مرتبط با اعسار و تقسیط مهریه:
مهم ترین قانون در این زمینه، قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است.

• ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی به صراحت بیان می دارد: چنانچه محکوم علیه (مرد) در اثبات اعسار خود موفق باشد، دادگاه می تواند با توجه به وضعیت او و سایر اوضاع و احوال، نسبت به تقسیط محکوم به (مهریه) حکم صادر نماید.
• ماده ۷ همان قانون نیز تصریح دارد: در صورتی که اعسار معسر (مدیون) در دادگاه ثابت شود، دادگاه با در نظر گرفتن وضعیت او و سایر اوضاع و احوال، میزان پیش پرداخت (اگر لازم باشد) و اقساط ماهانه را تعیین خواهد کرد.

نحوه رسیدگی به دعوای اعسار:
دعوای اعسار یک دعوای حقوقی مستقل است که مرد باید با ارائه مدارک و شهادت شهود، ناتوانی مالی خود را به دادگاه ثابت کند. دادگاه پس از بررسی دلایل و مستندات، نسبت به تعیین پیش پرداخت و اقساط ماهانه مهریه حکم صادر می کند. در صورت عدم پرداخت اقساط، زن می تواند برای اجرای حکم و در نهایت، در صورت عدم معرفی مال، برای جلب مرد اقدام کند (البته با رعایت محدودیت ۱۱۰ سکه).

محاسبه مهریه به نرخ روز: رویه قضایی و شاخص بانک مرکزی

در گذشته، یکی از چالش های اصلی در مطالبه مهریه، کاهش ارزش پول و تورم بود که باعث می شد مهریه تعیین شده در سال های قبل، ارزش واقعی خود را از دست بدهد. برای حل این مشکل، رویه قضایی و قانون گذار راهکاری برای تعدیل مهریه به نرخ روز در نظر گرفتند.
قوانین و رویه های مربوط به تعدیل مهریه:

• تبصره ای به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی الحاق شد که مقرر می دارد: چنانچه مهریه وجه رایج ایران باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تادیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد، محاسبه و پرداخت خواهد شد.
• این تبصره تضمین می کند که مهریه وجه نقد نیز ارزش واقعی خود را حفظ کرده و زن متضرر نشود.

نحوه محاسبه مهریه سکه و مهریه وجه نقد:

• مهریه سکه: اگر مهریه به صورت سکه باشد، نرخ آن بر اساس قیمت روز سکه در زمان مطالبه و پرداخت محاسبه می شود و نیازی به تعدیل شاخص نیست.
• مهریه وجه نقد: برای مهریه وجه نقد، از شاخص تورم اعلامی توسط بانک مرکزی استفاده می شود. فرمول محاسبه به این صورت است:

  میزان مهریه به نرخ روز = (مبلغ مهریه مندرج در عقدنامه) * (شاخص سال پرداخت) / (شاخص سال عقد)

  که شاخص سال پرداخت و شاخص سال عقد توسط بانک مرکزی اعلام می شوند.

مهریه دختر باکره: ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی

یکی از احکام خاص مهریه که در صورت طلاق قبل از نزدیکی اعمال می شود، مربوط به مهریه دختر باکره است. ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی به صراحت بیان می کند: هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر است و اگر مهر تا آن زمان پرداخت شده باشد، شوهر می تواند نصف آن را استرداد کند.
توضیح: این ماده ناظر بر حالتی است که عقد نکاح جاری شده و مهریه نیز تعیین شده است، اما قبل از هرگونه رابطه زناشویی (نزدیکی)، طلاق اتفاق می افتد. در این شرایط، زن تنها مستحق دریافت نصف مهریه تعیین شده است و اگر تمام مهریه را دریافت کرده باشد، باید نیمی از آن را به مرد بازگرداند.
مراحل و شرایط مطالبه:
مطالبه مهریه دختر باکره نیز از طریق مراجع قانونی (ثبت یا دادگاه) صورت می گیرد، با این تفاوت که حکم نهایی بر اساس نصف مهریه خواهد بود. برای اثبات باکره بودن، معمولاً نیاز به گواهی پزشکی قانونی است.

مهریه در عقد موقت (متعه) و احکام قانونی آن

عقد موقت یا متعه، نوع دیگری از ازدواج در فقه شیعه و قانون ایران است که شرایط خاص خود را دارد. در این نوع عقد، مهریه از ارکان اصلی صحت عقد محسوب می شود.
شرایط تعیین مهریه و حق مطالبه:

• لزوم تعیین مهریه: بر خلاف عقد دائم، در عقد موقت، تعیین مهریه و مدت عقد از شروط اساسی صحت عقد است. بدون تعیین مهریه، عقد موقت باطل است.
• حق مطالبه: زن در عقد موقت، به محض وقوع عقد و تعیین مهریه، مالک آن می شود و می تواند آن را مطالبه کند.
• تفاوت ها با مهریه در عقد دائم:
  • اگر در عقد موقت قبل از نزدیکی، مرد تمام یا بخشی از مدت عقد را ببخشد (بذل مدت)، زن مستحق نصف مهریه است. (مشابه ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی در عقد دائم).
  • در صورت فوت یکی از طرفین در طول مدت عقد موقت، مهریه ساقط نمی شود و ورثه حق مطالبه آن را دارند.
  • در عقد موقت، حق حبس وجود ندارد و زن نمی تواند به صرف عدم پرداخت مهریه از تمکین خودداری کند.

در صورت عدم ثبت رسمی عقد موقت، اثبات وجود عقد و تعیین مهریه با شهادت شهود یا اقرار طرفین انجام می شود.

بخشش مهریه (بذل مهریه) و امکان رجوع: مواد قانونی مربوط به هبه در قانون مدنی

گاهی زن با اراده و اختیار خود، تمام یا بخشی از مهریه خود را به شوهر می بخشد. این اقدام که اصطلاحاً بذل مهریه نامیده می شود، دارای احکام و شرایط حقوقی مشخصی است.
شرایط قانونی صحت بخشش مهریه:

• بلوغ و عقل زن: زن باید در زمان بخشش مهریه، بالغ و عاقل باشد و قصد و اراده آزاد داشته باشد.
• اختیاری بودن: بخشش مهریه نباید تحت اکراه، اجبار یا تهدید صورت گیرد.
• معین بودن مقدار بخشش: باید مشخص شود که تمام یا چه بخشی از مهریه بخشیده شده است.

انواع بخشش (به صورت شفاهی، دست نویس، رسمی):

• شفاهی: بخشش شفاهی نیز معتبر است، اما اثبات آن در دادگاه دشوار است.
• دست نویس (اقرارنامه عادی): سندی است که توسط زن نوشته شده و می تواند با شهادت شهود یا اقرار مرد اثبات شود.
• رسمی: بهترین و معتبرترین روش، ثبت بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی است که با حضور زوجین و ارائه مدارک هویتی و سند ازدواج انجام می شود. در این حالت، امکان انکار از سوی زن به حداقل می رسد.

آیا امکان رجوع از بخشش مهریه وجود دارد؟
بخشش مهریه در قالب عقد هبه یا ابراء صورت می گیرد:

• هبه (بخشش) مهریه: اگر بخشش مهریه به صورت هبه باشد (یعنی زن مالی را به مرد ببخشد)، بر اساس مواد ۸۰۳ و ۸۰۴ قانون مدنی، امکان رجوع از هبه وجود دارد، مگر اینکه هبه از نوع لازم باشد (مانند هبه با عوض) یا مورد هبه تلف شده باشد. همچنین، اگر مرد پدر یا فرزند زن باشد، زن نمی تواند از هبه رجوع کند.
• ابراء مهریه: اگر زن با عبارت ابراء می کنم یا ذمه مرد را بری می کنم مهریه را ببخشد، این عمل در قالب ابراء ذمه است و غیرقابل رجوع است. ابراء به معنای ساقط کردن دین از ذمه مدیون است و به محض تحقق، دین از بین می رود.

توصیه می شود در صورت بخشش مهریه، این امر به صورت رسمی و با عبارت ابراء انجام شود تا از رجوع احتمالی در آینده جلوگیری شود.

مطالبه مهریه در طول زندگی مشترک: آیا این حق قانونی وجود دارد؟

یکی از تصورات غلط رایج این است که زن تنها در صورت طلاق یا جدایی می تواند مهریه خود را مطالبه کند. اما این تصور اشتباه است.
حق مطالبه مهریه حتی در زمان ادامه زندگی مشترک:
بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی که حق مالکیت زن بر مهریه را به محض عقد اعلام می کند، زن حتی در طول زندگی مشترک و بدون قصد طلاق، می تواند مهریه خود را از مرد مطالبه کند. این حق، یک حق مالی مستقل است و ارتباطی به ادامه یا عدم ادامه زندگی زناشویی ندارد.
نحوه اقدام و پیامدهای آن:

• زن می تواند با مراجعه به دفترخانه ازدواج و دریافت اجرائیه (اگر مهریه عندالمطالبه و سند رسمی باشد) یا با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده، مهریه خود را مطالبه کند.
• در صورت عدم پرداخت، می تواند اموال مرد را توقیف کند.
• اگرچه این حق قانونی وجود دارد، اما مطالبه مهریه در طول زندگی مشترک ممکن است به روابط زناشویی آسیب برساند و نشانه ای از وجود اختلافات جدی بین زوجین باشد.
• این اقدام معمولاً با هدف تضمین حقوق زن یا به عنوان اهرم فشار در اختلافات خانوادگی انجام می شود.

قانون مهریه در طلاق توافقی

در طلاق توافقی، زوجین بر سر تمامی مسائل مالی و غیرمالی مربوط به طلاق، از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و اجرت المثل، به توافق می رسند.
توافق بر سر مهریه در طلاق توافقی:

• در این نوع طلاق، زن ممکن است تمام یا بخشی از مهریه خود را در قبال طلاق و تسهیل فرآیند آن، به مرد ببخشد. این بخشش می تواند به صورت بذل یا ابراء باشد که آثار حقوقی متفاوتی دارد (همانطور که در بخش بخشش مهریه توضیح داده شد).
• هدف از این اقدام، تسریع در فرآیند جدایی و جلوگیری از کشمکش های طولانی مدت قضایی است.
• ممکن است زن در ازای دریافت حقوق دیگری مانند حضانت فرزندان، حق طلاق یا استرداد جهیزیه، مهریه خود را ببخشد.

احترام دادگاه به توافقات زوجین:
با توجه به اینکه طلاق توافقی بر مبنای اراده و توافق آزادانه زوجین شکل می گیرد، دادگاه خانواده به توافقات صورت گرفته بین آن ها احترام گذاشته و بر اساس آن، حکم طلاق را صادر می کند. توافقات مهریه در این حالت، لازم الاجرا خواهد بود و مرد مکلف به پرداخت مبلغ توافق شده یا زن متعهد به بخشش آن است.

قانون تقسیط مهریه

همانطور که قبلاً اشاره شد، در صورتی که مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار و تقسیط بدهد. این بخش بیشتر به خود فرآیند تقسیط و آثار آن می پردازد.
شرایط و مدارک لازم برای درخواست تقسیط:

• مرد باید با ارائه دادخواست اعسار و ضمیمه کردن لیست اموال و درآمد خود، به دادگاه اثبات کند که توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه را ندارد.
• مدارک معمولاً شامل فیش حقوقی، لیست دارایی ها، گواهی از سازمان تأمین اجتماعی، و شهادت دو شاهد معتبر است.

نحوه رسیدگی و صدور حکم:

• دادگاه پس از بررسی مدارک و شنیدن اظهارات طرفین و شهود، وضعیت مالی مرد را ارزیابی می کند.
• در صورت اثبات اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. این حکم شامل تعیین یک پیش پرداخت (مبلغی که مرد باید فوراً پرداخت کند) و سپس تعداد و میزان اقساط ماهانه خواهد بود.
• قاضی در تعیین میزان اقساط، تمامی جوانب از جمله درآمد مرد، هزینه های زندگی او و همچنین نیازهای زن را در نظر می گیرد.

آثار عدم پرداخت اقساط:
در صورتی که مرد اقساط تعیین شده را به موقع پرداخت نکند، زن می تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگاه، تقاضای جلب یا توقیف اموال (در صورت وجود) را بنماید. این اقدام در خصوص ۱۱۰ سکه اول مهریه می تواند منجر به بازداشت مرد شود.

جمع بندی: مواد قانونی مطالبه مهریه؛ پیگیری دقیق حقوقی

مهریه به عنوان یک حق مالی مهم و قانونی برای زن، در نظام حقوقی ایران دارای جایگاه ویژه ای است و بر اساس مواد قانونی مشخصی قابل مطالبه است. از لحظه جاری شدن صیغه عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند بر اساس نوع مهریه (مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه) و شرایط آن (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) اقدام به مطالبه کند. قانون مدنی و قانون حمایت خانواده با مواد ۱۰۸۲، ۱۰۸۵، ۱۰۸۷، ۱۰۹۱، ۱۰۹۲، ۱۰۹۳ و ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، چارچوب های اصلی این حق را تعیین کرده اند.

مسائلی نظیر حق حبس، محدودیت ۱۱۰ سکه، نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز، اعسار و تقسیط، و احکام خاص مهریه در مورد دختر باکره، عقد موقت و بخشش مهریه، همگی دارای ظرایف و احکام حقوقی خاص خود هستند که نیازمند آگاهی دقیق و پیگیری متخصصانه است. انتخاب مرجع مناسب برای مطالبه مهریه، اعم از اجرای ثبت، دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف، و همچنین آشنایی با مراحل اجرایی و مدارک لازم، نقش حیاتی در موفقیت آمیز بودن این فرآیند ایفا می کند.

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و رویه های قضایی مرتبط با ماده قانونی مطالبه مهریه، مشورت با وکیل متخصص حقوق خانواده از اهمیت بالایی برخوردار است. یک وکیل مجرب می تواند راهنمایی های لازم را در خصوص بهترین مسیر حقوقی، جمع آوری مدارک، تنظیم دادخواست و پیگیری پرونده ارائه دهد تا از بروز هرگونه اشتباه و تضییع حقوق جلوگیری شود. این مقاله سعی در روشن ساختن ابعاد مختلف این حق قانونی داشت تا هر دو زوج با آگاهی بیشتری نسبت به حقوق و تکالیف خود گام بردارند.

سوالات متداول

آیا ماده قانونی خاصی حق حبس مهریه را تایید می کند؟

بله، ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی به صراحت حق حبس مهریه را برای زن به رسمیت می شناسد و به او اجازه می دهد تا قبل از دریافت مهریه عندالمطالبه، از ایفای وظایف زناشویی خودداری کند، بدون آنکه حق نفقه او از بین برود.

محدودیت ۱۱۰ سکه مهریه بر اساس کدام ماده قانونی است؟

محدودیت ۱۱۰ سکه مهریه بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ تعیین شده است. این ماده مقرر می دارد که وصول مهریه تا ۱۱۰ سکه مشمول مقررات مربوط به حبس است، اما برای مازاد بر آن، تنها ملائت زوج (تمکن مالی مرد) ملاک پرداخت خواهد بود و ضمانت اجرای حبس ندارد.

در کدام مواد قانونی به اعسار از پرداخت مهریه اشاره شده است؟

قوانین مربوط به اعسار و تقسیط مهریه در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی آمده است. به خصوص مواد ۳ و ۷ این قانون به شرایط درخواست اعسار، اثبات آن و نحوه تعیین پیش پرداخت و اقساط مهریه می پردازند.

قانون مدنی برای محاسبه مهریه به نرخ روز کدام معیار را تعیین کرده است؟

برای محاسبه مهریه وجه نقد به نرخ روز، تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، معیار تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تادیه نسبت به سال اجرای عقد را که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد، مشخص کرده است. برای مهریه سکه، نرخ روز سکه ملاک است.

اگر زن باکره باشد، مهریه او بر اساس کدام ماده قانونی نصف می شود؟

اگر طلاق قبل از نزدیکی واقع شود و زن باکره باشد، مهریه او بر اساس ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی به نصف کاهش می یابد. در این صورت، زن مستحق نصف مهریه تعیین شده است و اگر تمام آن را دریافت کرده باشد، باید نیمی را به مرد برگرداند.

آیا در عقد موقت نیز می توان از مواد قانونی مطالبه مهریه استفاده کرد؟

بله، در عقد موقت نیز زن حق مطالبه مهریه را دارد، با این تفاوت که تعیین مهریه شرط صحت عقد موقت است و بدون آن عقد باطل خواهد بود. احکام مربوط به تقسیط و اعسار در عقد موقت نیز قابل اعمال است، اما حق حبس وجود ندارد.