تاملاتی درباب بومی نبودن نظریه ها در میدان جامعه شناسی کشور

در یک پژوهش بررسی شد؛

اطمینانی نیست که مفاهیم عاریتی، بتوانند شناخت دقیق و صحیحی را برای ما شکل دهند و ما را در حل برخی از مسایل، اجتماعی یا فرهنگی به طور موثری یاری دهند.

 به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری هیاهو، بیشتر پژوهش هایی که در اجتماع علمی ایران صورت گرفته و می گیرد، مبتنی بردستاورد های دانشمندان غربی است و  این دست آورد ها چه در نظریه ها و چه در روش ها و فنون پژوهش های تجربی، دارای دقت و اعتبار بالایی هستند. 

سیدحسین نبوی (استادیار جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی) در مقاله ای به عنوان «بومی نبودن نظریه های غربی و مدرن نبودن تفکرات اجتماعی ایرانی و اسلامی» به این موضوع می پردازد که تیوری ها و روش ها با دقت تقریباً وسواس گونه ای توسط دانشمندان و پژوهشگران غربی، ابداع و ساخته و برخی از آنها به وفور در جامعۀ خودشان به کار گرفته می شوند.

* دلایل خطای شناختی در پژوهش های تجربی جامعه شناختی

به زعم این پژوهشگر مفاهیم و تبیین ها و اِسناد های آن نظریه ها، برای جامعه شناسی و پژوهش های تجربی جامعه شناختی در جامعۀ ایران ممکن است نوعی خطای شناختی شکل بدهد و احتمالا داده است، از آنجا که جامعۀ آمریکا، آلمان، فرانسه و دیگر جوامع غربی که نظریه پردازان در آن زمینه و مبتنی بر آن جوامع، به برساختن نظریه های خود اقدام کرده اند و می کنند.

این استاد جامعه شناسی در ادامه می نویسد؛ به رغم شباهت های انسانی ما آدمیان، از نظر دین و اعتقادات، از نظر ارزش ها و هنجار ها و رمزگان تفسیر معنا، از نظر شیوه توزیع قدرت، از نظر کمّوکیف وقایع و رویداد هایی که در دوره های تاریخی گذشته در جوامع آنها روی داده و اثرات و پیامد های آن باقی است، از نظر رشد و توسعۀ اقتصادی، از نظر محیط طبیعی و جغرافیایی و نیز از نظر برخی عوامل دیگر، با جامعۀ ایران بطور معناداری متفاوت است واین خطای شناختی شکل می گیرد.

نظریه های برساخته شده در جوامع مدرن غربی برای جامعه ای که در برخی بخش ها کاملا و اساساً متفاوت است، موجب فهم و تبیین اشتباه می شود

* عواقب حل مسایل با مفاهیم عاریتی

این پژوهش توضیح می دهد که کاربست نظریه های برساخته شده در جوامع مدرن غربی برای جامعه ای که در برخی بخش ها کاملا و اساساً متفاوت است، موجب فهم و تبیین اشتباه می شود. گرچه به عنوان جامعه شناس موظف هستیم – به قول گیدنز- به فرازبان جامعه شناسی سخن بگوییم، اما نگرانی این است که اطمینانی نیست که مفاهیم عاریتی، بتوانند شناخت دقیق و صحیحی را برای ما شکل دهند و ما را در حل برخی از مسایلمان، اجتماعی یا فرهنگی به طور موثری یاری دهند.

نبوی ادامه می دهد که احتمالا بسیاری از پژوهشگران مفاهیم و نظریه ها را فقط برای هدفی کارفرماپسند یا داورپسند، به کار می گیرند، و به ژرف اندیشی و بازاندیشی در مفاهیم و نظریه های رایج نمی پردازند. تعداد بیشتری از پژوهشگران نیز به علت آشنایی ضعیف با نظریه ها، اساساً در موقعیتی نیستند که بتوانند به نقد و بازاندیشی در نظریه ها بپردازند.

* زمینه مند نبودن نظریه های جامعه شناختی 

به زعم این پژوهشگر خطای شناختی به باور و یقین درستی و صحّت پژوهش انجام گرفته می انجامد و مانع از نقد و بازاندیشی و ساخت نظریه ای جدید می شود. بماند از اینکه برخی از پژوهشگران بنا به دلایل اجرایی، فرهنگی یا بخش اقتصادی، حتی همان اصول علمی را در نقدنشده های مختلف پژوهش خود رعایت نمی کنند.

خطای شناختی به باور و یقین درستی و صحّت پژوهش انجام گرفته می انجامد و مانع از نقد و بازاندیشی و ساخت نظریه ای جدید می شود

نبوی بیان می کند که زمینه مند نبودن نظریه های جامعه شناختی از دو سو مبدل به مساله شده است:

• نظریه های برساخته شده در جوامع غربی برای کاربست در پژوهش های بومی، مناسبت کمتری دارند و ممکن است ما را دچار خطای شناختی کنند، اما ما از آن آگاه نیستیم یا اگر آگاه باشیم تلاش جدی برای اصلاح نظریه ها و بومی سازی آن آنجام نمی دهیم.
• نظر های ساخته وپرداخته شده توسط اندیشمندان بومی به علت ناآشنایی با فرازبان جامعه شناسی، دارای ماهیت جامعه شناختی نیستند و در اجتماع علمی جامعه شناختی به رسمیت شناخته نمی شوند.

این پژوهشگر در نهایت اینگونه جمع بندی می کند که در میدان مطالعات جامعه شناسی کشور ما با مساله و چالشی به نام مفاهیم و نظریه هایی که برساختۀ پژوهشگران و جامعه شناسان بومی نیست مواجه ایم و این وضعیت، آنقدر عادی و طبیعی شده است که مساله بودن آن را درنمی یابیم. چه بسا بخش قابل ملاحظه ای از بحران ها و ابربحران ها، ناشی از سوءمدیریت نباشد و در اثر تشخیص نادرست یا نادقیق که به علت خطای شناختی روی می دهد، شکل گرفته باشد.