روش‌ها و مراحل فیزیوتراپی دست | راهنمای کامل درمان و بهبود

فیزیوتراپی دست چگونه انجام می شود؟

دست ها به عنوان یکی از حیاتی ترین اعضای بدن نقش بی بدیلی در انجام فعالیت های روزمره برقراری ارتباط با محیط اطراف و ابراز وجود ایفا می کنند. از ظریف ترین حرکات مانند تایپ کردن و نواختن ساز گرفته تا قدرتمندترین اقدامات مثل بلند کردن اجسام سنگین دست ها همواره در خدمت ما هستند.

درد ضعف و محدودیت حرکتی در دست ها می تواند کیفیت زندگی را به طور چشمگیری تحت تاثیر قرار داده و انجام ساده ترین کارها را دشوار سازد. خوشبختانه فیزیوتراپی دست به عنوان یک شاخه تخصصی از فیزیوتراپی با ارائه رویکردهای درمانی جامع و موثر به بهبود عملکرد و کاهش درد دست کمک شایانی می کند.

فیزیوتراپی دست چیست؟

فیزیوتراپی دست تخصصی است که به ارزیابی تشخیص درمان و پیشگیری از مشکلات و اختلالات مربوط به دست مچ دست و انگشتان می پردازد. فیزیوتراپیست های دست متخصصان آموزش دیده ای هستند که با درک عمیق از آناتومی و عملکرد دست از روش های غیرجراحی و توانبخشی برای بهبود دامنه حرکتی کاهش درد افزایش قدرت و بازگرداندن عملکرد طبیعی دست استفاده می کنند. این رویکرد درمانی نه تنها به بهبود علائم می پردازد بلکه به شناسایی و رفع علت اصلی مشکلات دست نیز توجه ویژه ای دارد. هدف نهایی فیزیوتراپی دست بازگرداندن استقلال و کیفیت زندگی به افرادی است که از مشکلات دست رنج می برند.

اهمیت فیزیوتراپی دست

اهمیت فیزیوتراپی دست فراتر از صرفاً تسکین درد است. دست ها به عنوان ابزار اصلی تعامل ما با جهان در بسیاری از جنبه های زندگی نقش دارند. مشکلات دست می توانند توانایی انجام کارهای روزمره فعالیت های شغلی تفریحی و حتی مراقبت از خود را مختل کنند. فیزیوتراپی دست با ارائه مداخلات تخصصی به افراد کمک می کند تا :

• درد را کاهش دهند : تکنیک های فیزیوتراپی از جمله درمان های دستی تمرینات درمانی و مدالیته های فیزیکی به کاهش درد ناشی از آسیب ها التهابات و بیماری های مختلف دست کمک می کنند.
• دامنه حرکتی را بهبود بخشند : محدودیت حرکتی دست می تواند ناشی از سفتی مفاصل ضعف عضلات یا آسیب بافتی باشد. فیزیوتراپی با استفاده از تمرینات کششی و تقویتی دامنه حرکتی مفاصل دست و انگشتان را افزایش می دهد.
• قدرت و عملکرد دست را بازیابند : ضعف عضلات دست می تواند ناشی از بی تحرکی آسیب عصبی یا بیماری های عضلانی باشد. فیزیوتراپی با تمرکز بر تقویت عضلات دست و مچ قدرت و عملکرد دست را بهبود می بخشد و انجام فعالیت های روزمره را آسان تر می کند.
• از جراحی غیرضروری اجتناب کنند : در بسیاری از موارد فیزیوتراپی دست می تواند جایگزین موثری برای جراحی باشد. با درمان های غیرجراحی و توانبخشی می توان بسیاری از مشکلات دست را بدون نیاز به عمل جراحی بهبود بخشید.
• بهبودی پس از جراحی را تسریع بخشند : در مواردی که جراحی ضروری است فیزیوتراپی دست نقش مهمی در دوره نقاهت و بازگشت به عملکرد طبیعی دست ایفا می کند. فیزیوتراپی پس از جراحی به کاهش درد تورم بهبود دامنه حرکتی و تسریع روند بهبودی کمک می کند.

بیماری های شایع قابل درمان با فیزیوتراپی دست

فیزیوتراپی دست طیف گسترده ای از مشکلات و بیماری های مربوط به دست مچ دست و انگشتان را پوشش می دهد. برخی از شایع ترین این موارد عبارتند از :

• سندرم تونل کارپال (Carpal Tunnel Syndrome) : این عارضه شایع ناشی از فشار بر عصب مدیان در مچ دست است و با علائمی مانند درد بی حسی گزگز و ضعف در انگشتان شست اشاره و میانی مشخص می شود. فیزیوتراپی با کاهش فشار بر عصب و بهبود عملکرد عضلات مچ دست به تسکین علائم سندرم تونل کارپال کمک می کند.
• انگشت ماشه ای (Trigger Finger) : این عارضه زمانی رخ می دهد که تاندون های خم کننده انگشتان دچار التهاب و ضخیم شدگی شوند. این امر باعث می شود انگشت به صورت ناگهانی قفل شده و یا با صدا باز شود. فیزیوتراپی با کاهش التهاب و بهبود حرکت تاندون ها به درمان انگشت ماشه ای کمک می کند.
• تنوسینوویت دکوروان (De Quervain’s Tenosynovitis) : این عارضه التهاب تاندون های شست در مچ دست است که با درد در ناحیه مچ دست و پایه شست مشخص می شود. فیزیوتراپی با کاهش التهاب و بهبود حرکت تاندون ها به تسکین درد و بهبود عملکرد مچ دست کمک می کند.
• آرتروز دست (Hand Osteoarthritis) : آرتروز یک بیماری مفصلی تخریبی است که می تواند مفاصل دست را نیز تحت تاثیر قرار دهد. آرتروز دست با درد سفتی تورم و محدودیت حرکتی در مفاصل انگشتان و مچ دست مشخص می شود. فیزیوتراپی با کاهش درد بهبود دامنه حرکتی و تقویت عضلات اطراف مفاصل به مدیریت علائم آرتروز دست کمک می کند.
• آرتریت روماتوئید دست (Rheumatoid Arthritis of the Hand) : آرتریت روماتوئید یک بیماری خودایمنی است که مفاصل را درگیر می کند. در دست ها آرتریت روماتوئید می تواند باعث درد تورم سفتی و تغییر شکل مفاصل شود. فیزیوتراپی با کاهش التهاب بهبود دامنه حرکتی تقویت عضلات و آموزش روش های محافظت از مفاصل به مدیریت علائم آرتریت روماتوئید دست کمک می کند.
• شکستگی های دست و مچ دست (Hand and Wrist Fractures) : شکستگی های استخوان های دست و مچ دست ناشی از ضربه یا آسیب دیدگی می توانند باعث درد تورم محدودیت حرکتی و ضعف شوند. فیزیوتراپی پس از گچ گیری یا جراحی به بازگرداندن دامنه حرکتی قدرت و عملکرد دست کمک می کند.
• آسیب های تاندون ها و رباط های دست (Hand Tendon and Ligament Injuries) : آسیب های تاندون ها و رباط های دست مانند پارگی تاندون ها یا کشیدگی رباط ها می توانند ناشی از آسیب های ورزشی حوادث یا حرکات تکراری باشند. فیزیوتراپی با تقویت عضلات بهبود انعطاف پذیری و بازگرداندن ثبات مفصل به بهبودی آسیب های تاندون ها و رباط های دست کمک می کند.
• آسیب های عصبی دست (Hand Nerve Injuries) : آسیب های عصبی دست مانند آسیب به عصب اولنار یا رادیال می توانند باعث بی حسی گزگز ضعف و درد در دست و انگشتان شوند. فیزیوتراپی با تحریک عصبی تقویت عضلات و بهبود حس به بازسازی عملکرد عصبی و کاهش علائم آسیب های عصبی دست کمک می کند.
• انقباض دوپویترن (Dupuytren’s Contracture) : این عارضه باعث ضخیم شدن و سفت شدن بافت زیر پوست کف دست و انگشتان می شود و منجر به خم شدن تدریجی انگشتان به سمت کف دست می گردد. فیزیوتراپی پس از جراحی یا تزریق به بهبود دامنه حرکتی انگشتان و کاهش انقباض کمک می کند.

تشخیص در فیزیوتراپی دست

تشخیص دقیق اولین گام در درمان موثر مشکلات دست است. فیزیوتراپیست دست برای تشخیص از روش های مختلفی استفاده می کند که شامل :

• شرح حال گیری (Medical History) : فیزیوتراپیست با پرسیدن سوالاتی در مورد علائم زمان شروع علائم عوامل تشدید کننده و تسکین دهنده درد سابقه پزشکی و شغلی و فعالیت های روزمره بیمار شرح حال کاملی از مشکل دست بیمار به دست می آورد.
• معاینه فیزیکی (Physical Examination) : معاینه فیزیکی شامل بررسی دقیق دست مچ دست و انگشتان است. فیزیوتراپیست دامنه حرکتی مفاصل قدرت عضلات حس انعطاف پذیری بافت ها تورم تغییر شکل و نقاط حساس به لمس را ارزیابی می کند.
• تست های ویژه (Special Tests) : فیزیوتراپیست از تست های ویژه مختلفی برای ارزیابی دقیق تر عملکرد دست و شناسایی ساختارهای آسیب دیده استفاده می کند. برخی از این تست ها شامل تست فالن تست تینل تست فرودی تست اِیلن و تست های قدرت گرفتن و نیشگون گرفتن هستند.
• تصویربرداری پزشکی (Medical Imaging) : در صورت نیاز فیزیوتراپیست ممکن است بیمار را برای انجام تصویربرداری پزشکی مانند رادیوگرافی (X-ray) ام آرآی (MRI) یا سونوگرافی (Ultrasound) ارجاع دهد. این تصاویر به تشخیص دقیق تر مشکلات استخوانی مفصلی تاندونی و عصبی کمک می کنند.
• ارزیابی عملکردی (Functional Assessment) : فیزیوتراپیست عملکرد دست بیمار را در انجام فعالیت های روزمره و شغلی ارزیابی می کند. این ارزیابی شامل بررسی توانایی بیمار در انجام کارهایی مانند نوشتن باز کردن درب بطری برداشتن اجسام و استفاده از ابزارها است.

تکنیک های درمانی فیزیوتراپی دست

فیزیوتراپی دست از طیف گسترده ای از تکنیک های درمانی برای بهبود عملکرد و کاهش درد دست استفاده می کند. برخی از مهم ترین این تکنیک ها عبارتند از :

• درمان های دستی (Manual Therapy) : درمان های دستی شامل تکنیک های مختلفی است که فیزیوتراپیست با استفاده از دست های خود برای بهبود حرکت مفاصل کاهش درد و بهبود عملکرد بافت های نرم انجام می دهد. این تکنیک ها شامل :
• موبیلیزاسیون مفاصل (Joint Mobilization) : تکنیک های ملایم و کنترل شده ای که برای بهبود حرکت و کاهش سفتی مفاصل دست و مچ دست به کار می روند.
• مانیپولاسیون مفاصل (Joint Manipulation) : تکنیک های سریع و قدرتمندتری که برای بازگرداندن حرکت طبیعی مفاصل و رفع محدودیت های حرکتی شدید به کار می روند.
• ماساژ بافت نرم (Soft Tissue Massage) : تکنیک های مختلف ماساژ برای کاهش تنش عضلانی بهبود جریان خون و کاهش درد در عضلات و بافت های نرم دست و مچ دست.
• رهاسازی مایوفاشیال (Myofascial Release) : تکنیک هایی برای رفع محدودیت ها و گره های موجود در فاشیا (بافت همبند) که می تواند باعث درد و محدودیت حرکتی شود.
• نورودینامیک (Neurodynamics) : تکنیک هایی برای بهبود حرکت و عملکرد سیستم عصبی و کاهش درد ناشی از فشار یا تحریک عصب ها.
• تمرینات درمانی (Therapeutic Exercises) : تمرینات درمانی بخش اساسی فیزیوتراپی دست هستند و به منظور بهبود دامنه حرکتی قدرت استقامت و هماهنگی عضلات دست و مچ دست طراحی می شوند. این تمرینات شامل :
• تمرینات دامنه حرکتی (Range of Motion Exercises) : تمریناتی برای افزایش دامنه حرکتی مفاصل دست و انگشتان کاهش سفتی و بهبود انعطاف پذیری.
• تمرینات تقویتی (Strengthening Exercises) : تمریناتی برای تقویت عضلات ضعیف دست و مچ دست افزایش قدرت و استقامت عضلانی.
• تمرینات کششی (Stretching Exercises) : تمریناتی برای افزایش انعطاف پذیری عضلات و تاندون های دست و مچ دست کاهش تنش عضلانی و بهبود دامنه حرکتی.
• تمرینات هماهنگی (Coordination Exercises) : تمریناتی برای بهبود هماهنگی بین عضلات دست و انگشتان افزایش دقت و مهارت حرکتی.
• تمرینات عملکردی (Functional Exercises) : تمریناتی که شبیه سازی فعالیت های روزمره و شغلی هستند و به بیمار کمک می کنند تا عملکرد دست خود را در انجام این فعالیت ها بهبود بخشد.
• مدالیته های فیزیکی (Physical Modalities) : مدالیته های فیزیکی ابزارهایی هستند که برای کاهش درد التهاب تورم و تسریع روند بهبودی در فیزیوتراپی دست استفاده می شوند. برخی از مدالیته های رایج عبارتند از :
• گرما و سرما درمانی (Heat and Cold Therapy) : استفاده از گرما برای کاهش درد عضلانی و سفتی مفاصل و استفاده از سرما برای کاهش درد التهاب و تورم.
• اولتراسوند (Ultrasound) : استفاده از امواج صوتی برای گرم کردن بافت های عمقی کاهش درد التهاب و اسپاسم عضلانی.
• تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) : استفاده از جریان الکتریکی خفیف برای تحریک عصب ها و کاهش درد.
• لیزر کم توان (Low-Level Laser Therapy) : استفاده از نور لیزر برای کاهش درد التهاب و تسریع روند ترمیم بافت ها.
• مگنتوتراپی (Magnetotherapy) : استفاده از میدان مغناطیسی برای کاهش درد التهاب و بهبود جریان خون.
• اسپلینت و ارتز (Splinting and Orthotics) : اسپلینت ها و ارتزها وسایلی هستند که برای حمایت بی حرکت کردن یا اصلاح وضعیت دست و مچ دست به کار می روند. آنها می توانند به کاهش درد التهاب بهبود دامنه حرکتی و پیشگیری از تغییر شکل مفاصل کمک کنند.

تمرینات خانگی برای فیزیوتراپی دست

انجام تمرینات خانگی منظم بخش جدایی ناپذیر از برنامه فیزیوتراپی دست است و به تسریع روند بهبودی و حفظ نتایج درمان کمک می کند. فیزیوتراپیست تمرینات خانگی مناسب را بر اساس مشکل خاص هر بیمار تجویز می کند. برخی از تمرینات خانگی رایج برای فیزیوتراپی دست عبارتند از :

• تمرینات کششی انگشتان :
• کشش انگشتان به سمت بالا : دست را صاف روی میز قرار دهید سپس انگشتان را به آرامی به سمت بالا بکشید و چند ثانیه نگه دارید.
• کشش انگشت شست : انگشت شست را به آرامی به سمت بیرون و دور از سایر انگشتان بکشید و چند ثانیه نگه دارید.
• تمرینات دامنه حرکتی مچ دست :
• خم و راست کردن مچ دست : دست را به سمت بالا نگه دارید سپس مچ دست را به آرامی به سمت بالا و پایین خم کنید.
• چرخش مچ دست : دست را به سمت جلو دراز کنید سپس مچ دست را به آرامی در جهت عقربه های ساعت و خلاف عقربه های ساعت بچرخانید.
• انحراف اولنار و رادیال مچ دست : دست را به سمت بالا نگه دارید سپس مچ دست را به آرامی به سمت انگشت کوچک (انحراف اولنار) و انگشت شست (انحراف رادیال) خم کنید.
• تمرینات تقویتی دست :
• فشار دادن توپ نرم : یک توپ نرم را در دست بگیرید و آن را به آرامی فشار دهید و رها کنید.
• استفاده از خمیر بازی : خمیر بازی را در دست بگیرید و آن را ورز دهید و شکل دهید.
• استفاده از کش ورزشی : کش ورزشی را دور انگشتان بپیچید و انگشتان را از هم دور کنید و به حالت اولیه برگردانید.
• تمرینات تاندون های دست (تاندون گلایدینگ) :
• مشت کردن : انگشتان را به آرامی خم کنید و مشت کنید سپس دوباره صاف کنید.
• قلاب کردن : انگشتان را به حالت قلاب خم کنید (فقط مفاصل میانی و انتهایی خم شوند) سپس صاف کنید.
• صاف کردن دست : دست را کاملاً صاف کنید و انگشتان را به هم بچسبانید.

 بیماری های شایع دست و رویکردهای فیزیوتراپی

بیماری	علائم شایع	رویکردهای فیزیوتراپی
سندرم تونل کارپال	درد بی حسی گزگز و ضعف در انگشتان شست اشاره و میانی به ویژه در شب	درمان های دستی تمرینات عصب رانی اسپلینت مچ دست آموزش ارگونومی
انگشت ماشه ای	قفل شدن انگشت درد در قاعده انگشت صدای تق هنگام باز و بسته شدن انگشت	درمان های دستی تمرینات کششی تاندون ها اسپلینت انگشت تزریق کورتیکواستروئید (در صورت لزوم)
تنوسینوویت دکوروان	درد در ناحیه مچ دست و پایه شست درد هنگام حرکت دادن شست تورم	درمان های دستی تمرینات کششی و تقویتی اسپلینت شست آموزش ارگونومی
آرتروز دست	درد سفتی تورم و محدودیت حرکتی در مفاصل انگشتان و مچ دست به ویژه صبح ها	درمان های دستی تمرینات دامنه حرکتی و تقویتی گرما و سرما درمانی ارتز آموزش محافظت از مفاصل
شکستگی های دست و مچ دست	درد شدید تورم کبودی تغییر شکل محدودیت حرکتی پس از آسیب	تمرینات دامنه حرکتی و تقویتی پس از برداشتن گچ درمان های دستی برای بهبود حرکت مفاصل مدالیته های فیزیکی برای کاهش درد و تورم
آسیب های تاندون ها و رباط های دست	درد تورم کبودی ضعف و محدودیت حرکتی پس از آسیب ناپایداری مفصل	تمرینات تقویتی و تعادلی اسپلینت یا بریس درمان های دستی برای بهبود ثبات مفصل مدالیته های فیزیکی برای کاهش درد و التهاب
آسیب های عصبی دست	بی حسی گزگز ضعف درد تغییر حس در دست و انگشتان	تمرینات عصب رانی تحریک الکتریکی عصب تمرینات تقویتی و حسی اسپلینت (در صورت لزوم)
انقباض دوپویترن	گره یا طناب ضخیم زیر پوست کف دست خم شدن تدریجی انگشتان به سمت کف دست	تمرینات کششی ماساژ بافت نرم اسپلینت (پس از جراحی یا تزریق) مدالیته های فیزیکی برای کاهش درد و سفتی

جدول ۲ : تمرینات خانگی رایج برای فیزیوتراپی دست

نوع تمرین	توضیحات	تعداد تکرار و ست	نکات مهم
کشش انگشتان به سمت بالا	دست را صاف روی میز قرار دهید انگشتان را به سمت بالا بکشید و نگه دارید.	۱۰-۱۵ تکرار ۲-۳ ست	به آرامی بکشید تا جایی که احساس کشش ملایم کنید از کشش بیش از حد خودداری کنید.
خم و راست کردن مچ دست	دست را به سمت بالا نگه دارید مچ دست را به آرامی به سمت بالا و پایین خم کنید.	۱۰-۱۵ تکرار ۲-۳ ست	حرکت را آرام و کنترل شده انجام دهید دامنه حرکتی را به تدریج افزایش دهید.
فشار دادن توپ نرم	توپ نرم را در دست بگیرید و آن را به آرامی فشار دهید و رها کنید.	۱۰-۱۵ تکرار ۲-۳ ست	فشردن توپ را به آرامی و با کنترل انجام دهید از فشردن بیش از حد خودداری کنید.
مشت کردن و صاف کردن انگشتان (تاندون گلایدینگ)	انگشتان را به ترتیب به حالت مشت قلاب صاف و کامل حرکت دهید.	هر حالت ۵-۱۰ ثانیه نگه داشته شود کل تمرین ۵-۱۰ بار تکرار شود.	حرکات را آرام و روان انجام دهید به ترتیب مراحل دقت کنید.
چرخش مچ دست	دست را به سمت جلو دراز کنید مچ دست را به آرامی در جهت عقربه های ساعت و خلاف عقربه های ساعت بچرخانید.	۱۰-۱۵ تکرار در هر جهت ۲-۳ ست	چرخش را آرام و کنترل شده انجام دهید از چرخش سریع و ناگهانی خودداری کنید.

پیشگیری از مشکلات دست

پیشگیری همواره بهتر از درمان است. با رعایت نکات ساده ای می توان از بروز بسیاری از مشکلات دست پیشگیری کرد :

• رعایت ارگونومی در محیط کار و زندگی 
• تقویت عضلات دست و مچ دست
• حفظ وزن مناسب
• گرم کردن قبل از فعالیت 
• استفاده از وسایل محافظتی 

فیزیوتراپی دست یک رویکرد درمانی موثر و جامع برای بهبود عملکرد و کاهش درد دست است. با استفاده از تکنیک‌های متنوع درمانی، تمرینات تخصصی و آموزش‌های لازم، فیزیوتراپیست‌های دست به افراد کمک می‌کنند تا از مشکلات دست رهایی یابند، کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند و به فعالیت‌های روزمره و شغلی خود بازگردند. انجام تمرینات خانگی منظم و رعایت نکات پیشگیرانه نقش مهمی در حفظ سلامت دست‌ها و جلوگیری از بروز مشکلات آتی دارد. برای دریافت خدمات تخصصی، می‌توانید به کلینیک دنیز فیزیوتراپی قزوین مراجعه کنید و از درمان‌های حرفه‌ای بهره‌مند شوید.

پرسش های متداول

 چه زمانی باید به فیزیوتراپیست دست مراجعه کنیم؟

در صورت تجربه هر یک از علائم زیر مراجعه به فیزیوتراپیست دست توصیه می شود :

• درد مداوم یا مکرر در دست مچ دست یا انگشتان
• بی حسی یا گزگز در دست یا انگشتان
• ضعف در دست یا انگشتان
• محدودیت حرکتی در دست مچ دست یا انگشتان
• تورم یا التهاب در دست یا مچ دست
• مشکل در انجام فعالیت های روزمره به دلیل مشکلات دست
• بهبودی پس از جراحی دست یا مچ دست

جلسات فیزیوتراپی دست چقدر طول می کشد؟

مدت زمان جلسات فیزیوتراپی دست بسته به نوع مشکل شدت علائم و برنامه درمانی فردی متفاوت است. به طور معمول هر جلسه فیزیوتراپی دست بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می کشد. تعداد جلسات مورد نیاز نیز بستگی به روند بهبودی بیمار دارد و توسط فیزیوتراپیست تعیین می شود.

 آیا فیزیوتراپی دست دردناک است؟

فیزیوتراپی دست به طور کلی یک روش درمانی غیرتهاجمی و کم درد است. برخی از تکنیک های درمانی مانند درمان های دستی ممکن است در ابتدا کمی ناراحت کننده باشند اما فیزیوتراپیست تلاش می کند تا درمان را تا حد امکان راحت و بدون درد انجام دهد. هدف اصلی فیزیوتراپی دست کاهش درد و بهبود عملکرد است بنابراین درد نباید مانع از انجام درمان شود.